ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΕΓΩ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΙΣ 3 ΠΟΙΌΤΗΤΕΣ ( ΓΚΟΥΝΑΣ: Σάττβα-Ράτζας-Τάμας)
Το εγώ μαζί με τις τρείς γκούνας (σάττβα-ράτζας-τάμας) δημιουργούν την ταύτιση με το σώμα και μας κάνουν να ξεχνάμε τον αληθινό μας Εαυτό. Και πιο συγκεκριμένα είναι το ρατζασοταμασικό εγώ που δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι είμαστε το σώμα και στρέφει το νου προς τα αντικείμενα των αισθήσεων και αναζητεί την απόλαυση και τις επίγειες επιτυχίες.
Ο νους* (Ανταχκαράνα* ή τετραπλό εσωτερικό όργανο) και το εγώ που είναι μια από τις απόψεις του Ανταχκαράνα προέρχονται από τις γκούνας, οι οποίες είναι και οι θεμελιώδεις ποιότητες που τα αποτελούν. Η ποιότητα λειτουργίας του νου και του εγώ εξαρτάται από την γκούνα που υπερτερεί σε αυτά. Κάθε γκούνα έχει συγκεκριμένες ιδιότητες και ο νους λειτουργεί και εκφράζεται ανάλογα με την γκούνα που κυριαρχεί σε αυτόν. (Διαβάστε για τα χαρακτηριστικά του νου σε σχέση με κάθε γκούνα στις αναρτήσεις που προτείνονται στο τέλος αυτού του άρθρου για πληρέστερη γνώση και καλύτερη κατανόηση).
ΣΧΟΛΙΟ: Ανταχκαράνα*, τετραπλό εσωτερικό όργανο: Στην ανατολική παράδοση ονομάζουν το νου (στο σύνολο του) με το όνομα Ανταχκαράνα. Αν και ο νους είναι ένα ενιαίο όργανο, έχει διάφορες λειτουργείες και επίπεδα. Τον ονομάζουν ως τετραπλό εσωτερικό όργανο, γιατί ο νους ή Ανταχαράνα έχει τέσσερις διακριτές απόψεις..
Οι τέσσερις απόψεις του Ανταχκαράνα ( ή του Νου με την γενική του έννοια) είναι:
Μάνας-Manas (εξωτερικός νους),
Μπούντι-Buddhi (Ευφυία, Διάνοια),
Αχάμκαρα-Ahamkara (Εγώ, η ψευδαισθησιακή ταυτότητα),
Τσίττα-Chitta (Υποσυνείδητο, Μνήμη, γενικό πεδίο του νου).
Κάθε μία από τις παραπάνω απόψεις έχει συγκεκριμένες δυνατότητες και λειτουργίες και η λειτουργία τους επηρεάζεται άμεσα από την γκούνα που κυριαρχεί σε αυτά. Η φυσική κατάσταση του νου είναι να λειτουργεί με το σάττβα. Το ράτζας και το τάμας είναι σαν τοξίνες για το νου (εδώ χρησιμοποιώ τη λέξη νου για όλα τα επίπεδα το νου)..
(Διαβάστε περισσότερα για τον Νου-Ανταχκαράνα στο άρθρο:ΤΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΤΗΣ ΥΠΑΡΞΗΣ ΜΑΣ (Συνοπτικά)
Μια καλή γνώση των ποιοτήτων (γκούνας) είναι μεγάλης σημασίας και μεγάλη βοήθεια στο να κατανοήσουμε και να ελέγξουμε τον νου. Η γνώση των ποιοτήτων θα μας βοηθήσει να αναπτύξουμε διάφορες ικανότητες και αρετές, να διαλύσουμε τα διάφορα εγωικά ελαττώματα και να αναπτύξουμε την ικανότητα μας στην αυτεπίγνωση και τον διαλογισμό. Η καθημερινή άσκηση και ένας σαττβικός τρόπος ζωής είναι η βάση για την πνευματική μας μεταμόρφωση και την Αυτοπραγμάτωση.
ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΕΓΩ
Με βάση τις τρείς ποιότητες (γκούνας) το εγώ έχει τρείς απόψεις και το ονομάζουμε το σαττβικό εγώ, ρατζασικό και ταμασικό.
Παρά ταύτα προτιμώ να διαχωρίζω το εγώ σε δύο κατηγορίες: Το σαττβικό και το ρατζασοταμασικό εγώ. Και αυτό γιατί η ρατζασική και ταμασική άποψη του εγώ είναι είναι εμπόδιο στην πνευματική άσκηση ενώ η σαττβική σύμμαχος.
Δεδομέμου ότι είμαστε ταυτισμένοι με το εγώ, και λειτουργούμε μέσα από το εγώ, είναι βέβαιο ότι το εγώ μας εμπλέκεται και στην πνευματική μας άσκηση, και με θετικό τρόπο και με αρνητικό τρόπο. Η σαττβική άποψη του νου και του εγώ εμπλέκονται θετικά και η ρατζασοταμσική με προεξέχουσα την ταμασική αρνητικά. Η ράτζας συνδυαζόμενη με την σάττβα μας βοηθούν να διαλύσουμε την κατώτερη φύση του εγώ και του νου (ρατζασοταμασική). Η τάμας αλλά και η ράτζας συνδυαζόμενη με την τάμας είναι η αιτία της ταύτισης, του ύπνου (συνειδησιακού) και κάθε δυστυχίας μας.
Το σαττβικό εγώ
Το σαττβικό εγώ (και ο σαττβικός νους) δημιουργεί την ατομικότητα (αλλά όχι την ταύτιση με το σώμα, την οποία δημιουργεί το ρατζασοταμασικό εγώ) και μας επιτρέπει να ζούμε με υγεία, αρμονία, ενότητα, αγάπη, ευτυχία, ικανοποίηση και μας διευκολύνει τον δρόμο μας για την φώτιση και την απελευθέρωση. Το σάττβα είναι η πιο καθαρή άποψη της υλική δημιουργίας (υλικής δεν αναφέρομαι μόνο στην χοντροειδή ύλη, αλλά και στα λεπτοφυέστερα ενεργειακά επίπεδα, αστρικό νοητικό, αιτιατό) μέσω του οποίου εκφράζεται με καθαρό τρόπο η Συνειδητότητα.
Το σαττβικό εγώ (και ο σαττβικός νους) είναι αυτό που συνεργάζεται με την ψυχή μας και μας βοηθάει στην πνευματική μας πορεία και την επίτευξη της αυτοπραγμάτωσης (απελευθέρωσης ή φώτισης, είναι συνώνυμοι όροι). Το πρώτιστο στην πνευματική μας πορεία και άσκηση είναι να υπερβούμε το τάμας, στη συνέχεια, το ράτζας και να εδραιωθούμε στο σάττβα, και τελικά μέσα από το συνεχή βαθύ διαλογισμό και το σαμάντι να υπερβούμε και το σάττβα και να εδραιωθούμε στην αληθινή μας φύση τον Άτμαν που είναι υπεράνω των τριών ποιοτήτων (γκούνας). Γι’ αυτό ο φωτισμένος λέγεται και γκουνανίτα, δηλαδή αυτό που έχει υπερβεί τις γκούνας.
Το ρατζασοταμασικό εγώ
Το ρατζασοταμασικό εγώ δημιουργεί την ψευδαισθησιακή μας ταυτότητα (το ‘εγώ’ ή 'εγωισμός' και το ‘δικό μου’) βασισμένη στην άγνοια, στην ταύτιση και στην φαντασία.
Το ρατζασοταμασικό εγώ ταυτίζεται με το φυσικό σώμα και μας δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι είμαστε το σώμα. Νοιώθουμε μια δυνατή αίσθηση ‘είμαι το σώμα’ ή πιο ακριβέστερα ‘το σώμα είμαι εγώ’. Αυτή η ταύτιση με το σώμα δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι είμαστε οντότητες ξεχωριστές μεταξύ μας, από το Θεό και το σύμπαν και περιορισμένες από το σώμα και το νου. Επάνω σε αυτή την θεμελιώδη ψευδαίσθηση χτίζονται και οι υπόλοιπες ψευδαισθήσεις. Το εγώ ταυτίζεται με τα χαρακτηριστικά του σώματος (οπότε λέμε είμαι ψηλός, αδύνατος, ξανθός, όμορφος, κ.λπ.) και του νου (είμαι έξυπνος, ανόητος, πολυμαθής, κ.λπ._ τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τις φαντασίες, τις πεποιθήσεις, τις μνήμες και τις πίστεις καθώς και με εξωτερικά, πράγματα, πρόσωπα και καταστάσεις.
Το ‘δικό μου’
Το εγώ ταυτίζεται με τις με εξωτερικά πράγματα και πρόσωπα. Εξ αιτίας της ταύτισης του εγώ με τα πρόσωπα και τα πράγματα που επιθυμεί και αγαπά, αυτά γίνονται η προέκταση του εγώ (δηλαδή δικά μου). Έτσι όταν αναφερόμαστε σε αυτά με τα οποία σχετιζόμαστε, το δικό μου αυτοκίνητο, η γυναίκα μου, το παιδί μου, ο κήπος μου, το κινητό μου, η ταμπλέτα μου, το σακάκι μου,.. κ.λπ. τα νοιώθουμε σαν ένα κομμάτι του εαυτού μας (του εγώ μας για την ακρίβεια). Γι’ αυτό και όταν τα χάνουμε βιώνουμε αχρείαστο πόνο ή δυστυχία αναλόγως με το πόσο δυνατή ήταν η προσκόλληση μας σε αυτά.
Το εγώ είναι η ρίζα-αιτία και ο δημιουργός πάρα πολλών ταυτίσεων, προβολών, προσκολλήσεων και ψευδαισθήσεων οι οποίες είναι οι αιτίες της δυστυχίας σε προσωπικό και συλλογικό επίπεδο.
Όλες οι εγωϊκές τάσεις ή απόψεις (αυτό που λένε στην χριστιανική ορολογία ελαττώματα και πάθη) όπως η αρέσκεια και η απαρέσκεια, ο πόθος, οι επιθυμίες (για χρήμα, δόξα, απόλαυση, αποκτήματα και ανέσεις), ο θυμός, η υπερηφάνεια, η οργή, το μίσος, η έχθρα, η δυσαρέσκεια, η ζήλια, ο φθόνος, η μνησικακία, η αλαζονεία, η κενοδοξία, η απληστία και οι διαστροφές ανήκουν στο κατώτερο ή ρατζασοταμασικό εγώ.
Το ρατζασοταμασικό εγώ (εννοείται και ο ρατζασοταμασικός νους) δεν ενδιαφέρεται για την πνευματικότητα, την άσκηση, την αρετή και την αυτοπραγμάτωση, αλλά για τις απολαύσεις, τα αποκτήματα και τις φιλοδοξίες. και είναι επίσης προφανές ότι το θέλει να μας εμποδίσει να κάνουμε άσκηση ή να μας κάνει να την εγκαταλείψουμε και στους περισσότερους τα καταφέρνει.
Το ρατζασοταμασικό εγώ μας κρατάει δεσμευμένους τον κύκλο των επαναγεννήσεων σε φυσικό σώμα, στον κύκλο της απόλαυσης και του πόνου (Σαμσάρα).
Το ρατζασοταμασικό εγώ και ο ρατζασοταμασικός νους είναι η αιτία των δεσμών μας και της δυστυχίας μας και βέβαια είναι αυτό που αντιστέκεται, αντιδρά στην προσπάθεια μας να συνειδητοποιήσουμε την Αλήθεια. Μας δημιουργεί συνεχώς εμπόδια, και χρησιμοποιεί διάφορους μηχανισμούς για να αποτύχουμε και να εγκαταλείψουμε την πνευματική άσκηση (σάντανα). Το ρατζασοταμασικό εγώ ξέρει ότι μέσα από την άσκηση και την πνευματική ζωή θα χάσει τις απολαύσεις του και ότι τελικά θα εξαλειφθεί, γι’ αυτό αντιστέκεται και αντιδρά με όλη του την δύναμη.
Στην αρχή και για όσο το ρατζασοταμασικό εγώ είναι δυνατό μέσα μας δεν μπορούμε να αποφύγουμε την αδράνεια, την αντίσταση και όλα τα εμπόδια που μας βάζει. Το εγώ βέβαια στην αρχή της πνευματικής μας πορείας χρησιμοποιεί χοντροκομμένους τρόπους να μας ξεγελάσει. Δεν χρειάζεται να προσπαθήσει και πολύ, γιατί είμαστε ήδη υπνωτισμένοι και χειραγωγημένοι από αυτό. Αλλά καθώς προχωράμε στην αυτογνωσία και την διάλυση του εγώ χρησιμοποιεί όλο και πιο λεπτοφυείς τρόπους, που είναι δύσκολο να αναγνωριστούν από την διάκριση μας. Χρειάζεται συνεχής επαγρύπνηση, αυτεπίγνωση, και αυτοέρευνα με αδιάκοπη εξάσκηση της απόσπασης και της διάκρισης για να ξεσκεπάσουμε τις απάτες του εγώ.
Επειδή στα πρώτα χρόνια του δρόμου είμαστε έντονα ταυτισμένοι με το εγώ και η διάνοια (Μπούντι) μας είναι υπνωτισμένη και χειραγωγείται από τις εγωϊκές ενέργειες η εργασία είναι δύσκολη με πολλά σκαμπανεβάσματα και μέρες και νύκτες δουλειάς όπως λέγονται στην πνευματικότητα. Σε αυτές τις νύκτες δουλειάς είναι που οι περισσότεροι αφήνουν το καλύτερο (εγκαταλείπουν την προσπάθεια για την απελευθέρωση) για λίγα ψίχουλα απόλαυσης. Αυτός είναι ο λόγος που πολλοί ακολουθούν το πνευματικό μονοπάτι, αλλά πολύ λίγοι (μέχρι τώρα τουλάχιστον) έχουν φτάσει στο τέλος, την φώτιση.
Κατά τη διάρκεια της πνευματικής μας πορείας το εγώ δημιουργεί πολλές απατηλές ταυτίσεις, προβολές και υπερθέσεις, προκειμένου να εμποδίσει την διάνοια (Μπούντι, ευφυΐα, νοημοσύνη) να γίνει συνειδητή των τεχνασμάτων του εγώ. Το εγώ προσπαθεί με κάθε δυνατό τρόπο να θολώσει την διάνοια, διότι είναι βέβαιο ότι αν οι ταυτίσεις και οι αυταπάτες του εγώ αποκαλυφθούν από την δύναμη της διάκρισης (που είναι ικανότητα της διάνοιας) τότε το εγώ θα χάσει την κυριαρχία επάνω στο νου (μάνας) και στην διάνοια (μπούντι) και λίγο-λίγο οι εγωϊκές ενέργειες, το τάμας και το ράτζας θα διαλύονται με τη δύναμη των πνευματικών πρακτικών και τις θεϊκές ενέργειες που επικαλούμαστε μέσω της προσευχής.
Η μάχη ανάμεσα στον ανώτερο (σαττβικό νου και εγώ) και τον κατώτερο ρατζασοταμασικό)
Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι υπάρχει ένα μέρος του εγώ και του νου, το σαττβικό, που στρέφεται προς το θεϊκό, την αρμονία, την ενότητα, την αγάπη και ένα άλλο το ρατζασοταμασικό εγώ που είναι γεμάτο αντιφάσεις, προκαταλήψεις, άγνοια, δυσαρμονία, πάθη, αρνητικότητα κ.λπ..
Το σαττβικό εγώ και νους είναι αυτά που μάχονται στο πλευρό της ψυχής μας ενάντια στο ρατζασοταμασικό εγώ. Αυτή είναι η μεγάλη μάχη ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι που συμβαίνει μέσα σε κάθε μαθητή του φωτός.
Ο σκοπός της πνευματικής άσκησης σε σχέση με το εγώ είναι: Η διάλυση ή εξάλειψη του εγώ σε όλες του τις απόψεις και η συνειδητοποίηση ότι δεν είμαστε το σώμα ή ο νους αλλά η αγνή, αιώνια Συνειδητότητα, πάντα ειρηνική, ελεύθερη και ευδαιμονούσα.
Η εξάλειψη του εγώ είναι άμεσα συνδεδεμένη με τον εξαγνισμό του πράνα, της συναισθηματικής ενέργειας, του υποσυνείδητου (Τσίττα-Chitta) γιατί όλες οι απόψεις του εγώ και οι επιθυμίες είναι αποθηκευμένες στα διάφορα υποσυνείδητα επίπεδα του Τσίττα- Chitta (είναι 49 τον αριθμό) .
Είναι δεδομένο ότι δεν είναι δυνατό να διαλύσουμε το εγώ (τουλάχιστον για την συντριπτική πλειοψηφία) πολεμώντας άμεσα. Θα πρέπει να εργαστούμε συστηματικά με διάφορες μεθόδους και τεχνικές για να διαλύσουμε σταδιακά μια-μια τις διάφορες απόψεις του. Μόνο αυτός που έχει διαλύσει ήδη το μεγαλύτερο μέρος του εγώ και είναι πολύ επιδέξιος στην αυτοέρευνα, στον έλεγχο του νου και των αισθήσεων, τον διαλογισμό, στην επαγρύπνηση και στην διάκριση μπορεί να εργαστεί άμεσα με την διάλυση του εγώ άμεσα. Να μην ασχοληθεί ιδιαίτερα με τις διαφορετικές εκφράσεις του εγώ αλλά με την ρίζα του που είναι η αίσθηση είμαι το σώμα.
ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΤΡΕΙΣ ΓΚΟΥΝΑΣ (σάττβα-ράτζας-τάμας)
Σύμφωνα με την Αγιουρβέδα η φύση αποτελείται από τρεις πρωταρχικές ποιότητες (γκούνας) οι οποίες είναι οι κύριες δυνάμεις της συμπαντικής σοφίας που καθορίζουν την πνευματική μας ανάπτυξη.
Ονομάζονται Γκούνας που στα σανσκριτικά σημαίνει «εκείνο που δεσμεύει» επειδή αν κατανοηθούν λάθος μας δεσμεύουν στον εξωτερικό κόσμο. Οι τρεις γκούνας είναι οι πιο λεπτοφυείς ποιότητες της φύσης που αποτελούν το υπόβαθρο της ύλης, της ζωής και του νου. Όλα τα αντικείμενα του σύμπαντος συνίστανται από διάφορους συνδυασμούς αυτών των τριών γκούνας.
ΣΑΤΤΒΑ
Είναι η ποιότητα της ευφυΐας, της αρετής, της καλοσύνης, και φέρνει αρμονία, ισορροπία, σταθερότητα. Έχει μια κίνηση προς τα μέσα και προς τα πάνω και επιφέρει το ξύπνημα της συνείδησης. Μας δίνει ευτυχία και ικανοποίηση που έχουν διάρκεια. Είναι η αρχή της διαύγειας, της ευρείας αντίληψης και της ειρήνης. Είναι η δύναμη της αγάπης που ενώνει όλα τα πράγματα σε ένα.
ΡΑΤΖΑΣ
Είναι η ποιότητα της αλλαγής, της δράσης και της αναταραχής. Είναι η δύναμη του πάθους που επιφέρει ανησυχία και διαμάχη (σύγκρουση). Έχει μια κίνηση προς τα έξω και αναζητά τη δράση και τις αισθησιακές απολαύσεις. Προκαλεί ανησυχία, αναστάτωση και θολώνει τη κατανόηση. Η ράτζας φέρνει απληστία, έλλειψη ικανοποίησης, πόνο και δυστυχία. Αναζητά δύναμη, χρήμα, εξουσία, φήμη.
ΤAMAΣ
Είναι η ποιότητα της βραδύνοιας, του σκότους και της αδράνειας. Είναι η δύναμη της άγνοιας που παρεμποδίζει την ορθή δράση και επιβραδύνει τα πράγματα. Έχει μια κίνηση προς τα κάτω και είναι αιτία αποσύνθεσης και διάσπασης. Το τάμας φέρνει άγνοια και πλάνη στο νου, νωθρότητα, τεμπελιά, υπερβολικό ύπνο, προκαλεί αναισθησία και χάσιμο της επαγρύπνησης. Είναι η αρχή του υλισμού και της ασυνειδησίας η οποία καλύπτει τη Συνειδητότητα μας.
Περισσότερα για τις γκούνας στον σύνδεσμο http://elmisasttva-ayurveda.blogspot.com.es/2012/03/blog-post.
και επίσης στον σύνδεσμο http://elmisasttva-ayurveda.blogspot.com.es/2012/03/blog-post_05.html
Στα αγγλικά ακόμη πιο αναλυτικά στον σύνδεσμο: http://elmisasttva-ayurveda.blogspot.com.es/2013/11/the-three-gunas.html
Μπαγκαβάντ Γκίτα και γκούνας
Στη Μπαγκαβάντ Γκίτα υπάρχουν επίσης δύο κεφάλαια αφιερωμένα στις γκούνας (το 14 και το 18) και γίνονται κάποιες αναφορές και σε άλλα κεφάλαια. Προτείνω να διαβάσετε την Μπαγκαβάντ Γκίτα του Θεόδωρου Παντουβά, εκδόσεις Καρδαμίτσα. Αν γνωρίζετε αγγλικά την Μπαγκαβάντ Γκίτα σε μετάφραση και σχόλια του Σουάμι Σιβανάντα και επίσης του Παραμαχάνσα Γιογκανάντα (2 τόμοι).