Tuesday, September 8, 2015

Η κενοδοξία του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου - συγγραφέα

Η κενοδοξία
του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου - συγγραφέα

Κατά τον άγιο Ιωάννη της Κλίμακος η διαφορά ανάμεσα στην κενοδοξία και υπερηφάνεια ομοιάζει με την διαφορά του παιδιού προς τον άνδρα ή του σίτου προς το ψωμί. Εμείς γνωρίζουμε ότι, όταν γεννάται το παιδί, για να ανδρωθεί, τρέφεται και φθάνει σταδιακώς σε τέλειο άνδρα. Το ίδιο και με το σιτάρι γίνεται ψωμί, αφού το σπείρουμε στην πεδιάδα, θα ριζώσει, θα αναπτυχθεί και καρποφορήσει, κατόπιν το μαζεύουμε, το κάνουμε αλεύρι, το ζυμώνουμε, το ψήνουμε στον φούρνο και γίνεται ψωμί τέλειο. Αυτό γίνεται και με την κενοδοξία, όταν την τρέφουμε στην ψυχή μας, μεγαλώνει και γίνεται τέλειο πάθος η υπερηφάνεια, η οποία είναι μεγαλύτερο και φοβερότερο πάθος. Εξ αίτιας αυτής έπεσαν οι άγγελοι, και οι πρωτόπλαστοι, οι οποίοι και εξεβλήθησαν από τον παράδεισο του Θεού. Αυτό το έργο το εξηγεί ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος με λίγα λόγια: «Η κενοδοξία είναι η αρχή, ενώ η υπερηφάνεια το τέλος» (Ενθ. ανωτ.)
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ: Σύμφωνα με τα λεξικά η λέξη “κενόδοξος” σημαίνει αυτόν που δεν έχει ουσιαστικά στόχους στη ζωή του, αυτός που κυνηγά εφήμερα πράγματα και πρόσκαιρη δόξα (Μπαμπινιώτης, 879), ενώ “ματαιόδοξος”, αυτός που επιδιώκει να γίνεται αντικείμενο θαυμασμού, ο χαρακτηριζόμενος από έπαρση (Μπαμπινιώτης 1055). Παρατηρούμε ότι οι λέξεις έχουν περίπου την ίδια σημασία.

Η ΚΕΝΟΔΟΞΙΑ ΩΣ ΠΑΘΟΣΗ κενοδοξία ή ματαιοδοξία είναι ιδιαίτερα σημαντικό πάθος και πηγή πολλών νόσων της ψυχής. Το πάθος εμφανίζεται με δύο μορφές, που θεωρούνται δύο βαθμίδες. 

Το πρώτο είδος κενοδοξίας αναφέρεται στην επινόηση τρόπων ανόδου του ατόμου με σκοπό την αποκόμιση προφανών οφελημάτων. Αποτελεί την πιο κοινή μορφή κενοδοξίας, που προσβάλλει τον πεπτωκότα άνθρωπο ευκολότερα. Είναι ουσιαστικά αλαζονική επίδειξη (καύχηση) για αγαθά που πιστεύει ότι κατέχει. Εκδηλώνεται με την επιθυμία να θαυμάζεται, να εκτιμάται, να επαινείται και να κολακεύεται από άλλους. Κοινή συνισταμένη των αγαθών για τα οποία ο ματαιόδοξος καυχάται είναι η σαρκική και γήινη φύση τους.
Από την κατοχή αυτών των αγαθών αναμένει μόνο την ανθρώπινη δόξα, όπως ένα μικρό παιδί καμαρώνει για τα καινούρια του παπούτσια ή παιχνίδια, πράγμα που σε εκείνη την ηλικία κρίνεται απολύτως φυσικό. Ο ματαιόδοξος καυχάται ακόμη για τις δωρεές που η φύση του έχει χορηγήσει, όπως ομορφιά, φωνή, το παράστημα, μυώνες και γενικά οτιδήποτε του προσδίδει καλή εμφάνιση (ρούχα, κοσμήματα κ.ά). Η κενοδοξία οδηγεί τον άνθρωπο σε έπαρση και ναρκισσισμό για πλούτη ή υλικά αγαθά, που κατέχει. Κατά τον Αγιο Μάξιμο, η φιλαργυρία γεννά την κενοδοξία και η κενοδοξία μπορεί να οδηγήσει στην φιλαργυρία.
 Συχνά η κενοδοξία ωθεί τον άνθρωπο να θέλει, ν' ανέλθει κοινωνική θέση. Το πάθος προσκολλά τον άνθρωπο σε όλες τις μορφές της εξουσίας. Μάλιστα, όποιος έχει την εξουσία αγωνίζεται διαρκώς ν' αρέσει, ώστε να αυξάνει το θαυμασμό και να διατηρεί την ισχύ και τα οφέλη που του αποδίδει. Κενοδοξία δηλώνει ακόμη η αλαζονική επίδειξη νοητικών αρετών του πάσχοντα. (ευφυία, μνήμη, γνώση, παιδεία, γλωσσική επάρκειά), ή ακόμη η διαλεκτική του ικανότητα.
 Το δεύτερο είδος-στάδιο της κενοδοξίας τροφοδοτείται από την επιθυμία της μάταιης φήμης για πνευματικά και κρυμμένα αγαθά (Μάξιμος Ομολ., Ευάγριος). Ο ματαιόδοξος αυτοκαυχάται ή περιγράφει τις αρετές ή την άσκησή του (αν είναι μοναχός) μπροστά στους άλλους, έχοντας σκοπό την αναζήτηση του θαυμασμού ή του επαίνου των άλλων γι' αυτά (Ιωάννης Σιναϊτης, Κλίμαξ). Ακόμη και όταν ο άνθρωπος μάχεται διάφορα πάθη και να εφαρμόζει τις αρετές, πολιορκείται από τη δεύτερη βαθμίδα της κενοδοξίας. Σύμφωνα με τον Αγιο Ιωάννη της Κλίμακος: «πνεύμα κενοδοξίας χαίρει, ορών πληθυνομένην αρετήν» και ακόμη· «αναμένει μύρμηξ τελεσθήναι τον σίτον και κενοδοξία συναχθήναι τον πλούτον». Ο Αγιος Μάξιμος συμφωνεί: «Όταν τι (σε κάτι) νικήσης των ατιμοτέρων παθών ευθύς εφίπταται επί σε ο της κενοδοξίας λογισμός». Στον άνθρωπο λοιπόν, η κενοδοξία έχει την ικανότητα να καταλαμβάνει μόνη της τη θέση όλων των υπόλοιπων παθών συνολικά. Η κενοδοξία διαθέτει ασυνήθιστη δύναμη, ενώ καθίστατναι ιδιαίτερα δύσκολες η εντόπιση και η καταπολέμησή της. Πραγματικά, καθετί είναι δυνατόν ν' αποτελεί για τον άνθρωπο αφορμή ματαιοδοξίας. Ο Ευάγριος γράφει: «χαλεπόν διαφυγείν τον της κενοδοξίας λογισμόν ο γαρ ποιείς εις καθαίρεσιν αυτού τούτο αρχή σοι κενοδοξίας ετέρας καθίσταται». Πρέπει να παρατηρήσουμε ότι κάτω από την επιρροή τής κενοδοξίας, η άσκηση αποδεικνύεται ανωφελής, ενώ οι εμφανιζόμενες αρετές είναι απατηλές και τα λαμβανόμενα χαρίσματα είναι μόνο φαινομενικά1. Έτσι, αγαθά, που αποκτώνται έτσι, δεν έχουν καμιά αξία ενώπιον του Θεού, (Μακάριος Αιγύπτιος), θυμίζοντας τον Ψαλμωδό: «Ο Θεός διεσκόρπισεν οστά ανθρωπαρέσκων» (Ψαλμ. μβ΄ 6).
Όπως συμβαίνει και με τα υπόλοιπα πάθη, ο άνθρωπος εισπράττει ηδονή από την κενοδοξία και η ηδονή τον προσκολλά ισχυρότερα στο πάθος του. Για να εξακολουθήσει να τη λαμβάνει πράττει οτιδήποτε και υποφέρει οτιδήποτε. Εξαιτίας της ηδονής, που συντηρεί τη φιλαυτία, ο άνθρωπος καταγίνεται με τη ματαιοδοξία (Γρηγόριος Νύσσης, Περί παρθενίας). Οι Πατέρες θεωρούν την κενοδοξία νόσο και μανία (Ποιμήν Ερμά, Χρυσόστομος, Μάξιμος Ομολογητής, Γρηγόριος Θεολόγος, Συμεών Νέος Θεολόγος). Ο Απόστολος Παύλοςδιδάσκει ότι η αυτοκαύχηση είναι αφροσύνη (Β' Κορ. ιβ΄ 11), ενώ σημειώνει ότι ο δαίμονας της κενοδοξίας εξαπατά τη διάνοια και καταλαμβάνοντας την ψυχή, οδηγεί το νου σε σύγχυση μέχρι παραφοράς. Η παθολογικότητα της κενοδοξίας, οφείλεται στη διαστροφή της φυσιολογικής στάσης με την εκτροπή από το «κατά φύσιν» στο «παρά φύσιν». Η τάση της φύσης του ανθρώπου προς τη δόξα δόθηκε από το Θεό, αλλά επρόκειτο για θεία καύχηση την οποία προοριζόταν να λάβει μέσω της ένωσής του με το Θεό και όχι για ανθρώπινη δόξα και καύχηση, την οποία επιζητεί το πάθος και η οποία ονομάζεται «καύχησιν κατά σάρκα» (Β' Κορ. ια΄ 18). Παρόμοια διδάσκει και ο Αγιος Ιωάννης της Κλίμακος: «Φύσει τη ψυχή το δόξης επιθυμείν, αλλά τηςάνω». Αυτή την έννοια έχει και το εδάφιο: “ ηγάπησαν γαρ την δόξαν των ανθρώπων μάλλον ήπερ την δόξαν του Θεού.” (Ιωάν. ιβ΄43). Δύο φορές ο Απόστολος Παύλος διδάσκει: «Ο καυχώμενος εν Κυρίω καυχάσθω» (Α' Κορ. α΄ 31. Β' Κορ. ι΄ 17). Η δόξα-καύχηση που ο άνθρωπος δέχεται από το Θεό με μετοχή στη δόξα Του μέσω της ένωσης μαζί Του, είναι η μόνη που αληθινά αξίζει το όνομα αυτό (Ωριγένης), καθώς είναι η μόνη πραγματική, αληθινη και αιώνια. Άλλωστε είναι η μόνη, που αντιστοιχεί στο σκοπό της ανθρώπινης φύσης και στο μέτρο τού μεγαλείου που ο Θεός θέλησε να μας προσφέρει. Με την απομάκρυνσή του από το Θεό μέσω της αμαρτίας, ο άνθρωπος σταμάτησε να τείνει προς αυτή την “εκ φύσεως” δόξα. «Εκ φύσεως» εξακολουθεί να επιθυμεί τη δόξα, διεστραμμένη όμως πια: αναζητεί την ικανοποίηση της έμφυτης τάσης του στον αισθητό κόσμο, μετατρέποντάς την σε “παρά φύσιν”. Βρίσκει υποκατάστατα πνευματικής δόξας, που έχασε, στην κοσμική, «κατά σάρκα» δόξα. Γράφει ο Αγιος Δωρόθεος Γάζης: «Οι θέλοντες την δόξαν όμοιοι εισί τινι γυμνώ όστις αεί θέλει ευρείν μικρόν ράκος ή ει τι δήποτε, ίνα σκεπάση την ασχημοσύνην αυτού ούτως και ο γυμνός από αρετών ζητεί την δόξαν των ανθρώπων».
Όμως και με άλλη σημασία η κενοδοξία συνιστά διαστροφή της φύσης. Η «φύση» περιλαμβάνει όλα τ' αγαθά, που ο άνθρωπος έλαβε από το Θεό: οι έμφυτες ή επίκτητες ιδιότητές του ή οι αρετές του ή ακόμη τα υλικά αγαθά, που κατέχει.
Χρησιμοποιώντας όλα αυτά για τη δική του δόξα, αντί να τα θέτει στη διακονία της δόξας του Θεού, ο άνθρωπος, κατά τον Αγιο Μάξιμο, με την κενοδοξία «την τε φύσιν και αυτήν νόθον την αρετήν καθίστησι». Η κενοδοξία βυθίζει τον άνθρωπο σε απάτη, ψευδαίσθηση και παραλήρημα. Γι' αυτό οι Πατέρες την χαρακτηρίζουν «μανία». Ο Νικήτας Στηθάτος, (Κεφάλαια πρακτικά) διαπιστώνει ότι αποκαλύπτει τη διακοπή πίστης του ανθρώπου στο Θεό, σύμφωνα με τη σχετική διδασκαλία του ίδιου του Χριστού, που ερωτά: «Πώς δύνασθε υμείς πιστεύσαι, δόξαν παρά αλλήλων λαμβάνοντες, και την δόξαν την παρά του μόνου Θεού ου ζητείτε;» (Ιωάν. ε΄ 44).
Αντίθετα, εκφράζει προσκόλληση στον κόσμο, διότι ο ματαιόδοξος αρχίζει να πιστεύει στους ανθρώπους των οποίων επιζητεί την εκτίμηση και τους επαίνους. Να γιατί ο Αγιος Μακάριος παρατηρεί: «Οι γαρ δοξάζοντες αυτόν άνθρωποι ούτοι εισιν αυτού θεοί». Ο κενόδοξος αγνοεί την αληθινή αξία των πραγμάτων, για τα οποία καυχάται, αποδίδοντας σ' αυτά ουσία και σημασία, που δεν έχουν στην πραγματικότητα. Ενεργεί σα να είχαν απόλυτη και μόνιμη αξία, ενώ είναι κατεξοχήν πρόσκαιρα. Το ίδιο το όνομα της κενοδοξίας φανερώνει το χαρακτήρα της: μάταιος, άδειος, άστατος, παροδικός, επιφανειακός, όπως ακριβώς και ο κόσμος, που η μορφή του περνά και φεύγει (Β' Κορ. ζ΄ 31). Η ματαιοδοξία από τον κόσμο αντλεί την τροφή της, ενώ οι Πατέρες μετά τον προφήτη Ησαΐα την παρομοιάζουν με άνθος του χόρτου (Ησ. μ΄ 6-7) ή ακόμη με όνειρο και με κάθε είδους πραγματικότητα χωρίς διάρκεια και σταθερότητα. Ο Αγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος ερωτά: «Τί τρέχεις οπίσω της σκιάς, και ου καταλαμβάνεις την αλήθειαν; Τί διώκεις τα απολλύμενα, και ου ζητείς τα μένοντα; Τί γαρ εστι τα ανθρώπινα πράγματα; Τέφρα και κόνις, και ωσεί χνους κατά πρόσωπον ανέμου, καπνός και σκιά, και φύλλον περιφερόμενον και άνθος, όναρ και διήγημα, και μύθος, άνεμος και αήρ χαύνος απλώς διαρρέων, πτερόν ουχιστάμενον, ρεύμα παρατρέχον, και ει τι τούτων ουδαμινέστερον». Φαίνεται ότι ο κενόδοξος έχει αίσθηση για τον κόσμο αντίστροφη από την πραγματική, κάτι σαν τον κόσμο των ειδώλων, που περιγράφει ο Πλάτων.
Ο νους του περιπλανάται σε αόριστες εκτιμήσεις για τα πράγματα, δίνοντας την εντύπωση ότι έχει προσβληθεί από μανία. Η ψευδαισθητική αντίληψη των πραγμάτων συναντάται συχνά στην καθημερινότητα με μορφές αντιφατικές. Έτσι, ο κενόδοξος εκδηλώνει ψευδαισθητική γνώση, ιδιαίτερα για τον εαυτό του, αποδίδοντας στον εαυτό του αρετές, που δεν κατέχει, ενώ δε βλέπει σφάλματα και πάθη, που τον έχουν καταλάβει. Και πάλι όμως αυταπατάται, όταν καυχιέται για αρετές που πράγματι διαθέτει, θεωρώντας τον εαυτό του πηγή και ιδιοκτήτη των αρετών του, ενώ πραγματικά είναι δωρεά του Θεού. Εξάλλου, μόλις ο άνθρωπος αρχίσει να καυχιέται για τις αρετές του, παύει να είναι ενάρετος εξαιτίας της καύχησης του, ενώ επαινεί τον εαυτό του για πνευματικό πλούτο που δεν κατέχει πλέον. Όσοι ενεργούν για να δοξασθούν από τους ανθρώπους έχουν ήδη λάβει την αμοιβή τους, λέγει ο Χριστός (Ματθ. στ΄ 2), προσθέττοντας: «Ουαί όταν καλώς υμάς είπωσι πάντες οι άνθρωποι» (Λουκ. στ΄ 26). Ο Αγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος παρατηρεί ότι η δοξομανία είναι η κορωνίδα των παθών και σημειώνει αναφερόμενος σε όσους επιζητούν την πρωτοκαθεδρία εξαιτίας της κενοδοξίας, ότι: «τυραννικόν το πάθος και συνεχώς ενοχλούν». Ο Αγιος Μάρκος ο Ερημίτης παρατηρεί: «Όταν ίδης λογισμόν, ανθρωπίνην σοι δόξαν υπαγορεύοντα, γίνωσκε σαφώς ότι αισχύνην σοι κατασκευάζει».
Η μέριμνα, του κενόδοξου για απολαβή επαίνων, πολλαπλασιάζεται όταν η κενοδοξία δεν ικανοποιείται. Συχνά τότε παρατηρείται το φαινόμενο, ο ματαιόδοξος όχι μόνο να μην κινεί την προσοχή και να μην έλκει το θαυμασμό τού άλλου, αλλά να οδηγείται στο αντίθετο αποτέλεσμα. «Κενοδοξία αντί τιμής πολλάκις ατιμίαςεγένετο πρόξενος», λέγει ο Αγιος Ιωάννης της Κλίμακος. Στη θέση των αναμενόμενων επαίνων, ο κενόδοξος είτε εισπράττει αδιαφορία, είτε έλκει εναντίον του μίσος, φθόνο και ζήλεια, γεννά κριτικές και σαρκασμούς, ιδιαίτερα όταν η ματαιοδοξία του εκδηλώνεται με τα λόγια του. Τέτοια κατάσταση φέρνει στον άνθρωπο λύπη και αγωνία, καθώς στερείται την αναμενόμενη ηδονή, ενώ οφείλει ν' αντιμετωπίσει το θυμό και την επιθετικότητα του περιβάλλοντός του. Κάτω από την επιρροή της κενοδοξίας, ο άνθρωπος απομονώνεται στο ίδιο του το πάθος, οδηγούμενως, πιθανώς, σ' ένα κόσμο φαντασμάτων. Πράγματι, με την έμπνευσή της, ο άνθρωπος φαντάζεται κάθε είδους ιδιότητες, αρετές, αξίες, αγαθά, και “οραματίζεται” τον εαυτό του να συμμετέχει σε καταστάσεις που αξίζουν αναγνώριση και εγκώμια. Παθολογική συνέπεια του γεγονότος αυτού είναι η απόσπασή του πάσχοντα από την πραγματικότητα, η διάσπαση της προσοχής του από το περιβάλλον, ο περιορισμός της δράσης στα εντελώς απαραίτητα καθήκοντά και η παράλυση του ζωτικού δυναμισμού, ωσότου φτάσει η ψυχή του σε κατάσταση νάρκωσης. Είναι δυνατό η διαδικασία της φαντασίωσης να έχει τη ρίζα της, σε παραισθήσεις. Το ζήτημα τούτο πρέπει να φοβίζει ιδιαίτερα τον πνευματικό άνθρωπο που παραδίνεται στο πάθος αυτό προσφέροντας ευνοϊκό έδαφος στο δαίμονα της κενοδοξίας, που συνηθίζει να επιτίθεται την ώρα της προσευχής. Ο Παλλάδιος στη Λαυσαϊκή Ιστορία αναφέρει το παράδειγμα ενός μοναχού που έφθασε στη μανία κάτω από την επίδραση της ματαιοδοξίας. Τα παθολογικά αποτελέσματα της κενοδοξίας είναι πολλά και στο πνευματικό επίπεδο. Οδηγεί στον πνευματικό θάνατο, τυφλώνει το νου (Μάρκος Ερημιτης), ταράσσει (Ισαάκ Συρος), καταστρέφει όλες τις αποκτηθείσες αρετές (Ιωάννης Σιναϊτης, Ιωαννης Χρυσοστομος, Μακάριος Αιγυπτιος) καθιστώντας όλες τις ασκητικές του προσπάθειες άχρηστες. Εξαιτίας της, παρατηρεί ο Αγιος Μάξιμος: «Εισί πολλά τινα φύσει καλά υπό των ανθρώπων γινόμενα, αλλ' ού καλά πάλιν όταν δια κενοδοξίαν γίνονται». Μέσω της κενοδοξίας, ο άνθρωπος διαστρέφει τις πνευματικές προσπάθειές του από το φυσιολογικό σκοπό και τις κάνει υπηρέτες τής δικής του δόξας. Σκοπός του είναι να δοξασθεί από ανθρώπους και όχι από το Θεό όπως οφείλει. Η απώλεια των καρπών τής άσκησης οδηγεί αναπόφευκτα στη δημιουργία κατάστασης οδύνης, αντί ηδονής, στην ψυχή του. Αυτή, στερούμενη τα πολυτιμότερα αγαθά και την πνευματική απόλαυση, που εισέπραττε, βρίσκεται πάλι κενή, εγκαταλελειμμένη, γεμάτη ταραχή, ενώ βιώνει μόνιμα έλλειψη ικανοποίησης, γιατί, η ηδονή που αποφέρει η κενοδοξία έχει παροδική δυνατότητα να γεμίζει την ψυχή. Έτσι τελικά η ηδονή βυθίζει την ψυχή στην απογοήτευση και την πικρία. Προπαντός η κενοδοξία γεννά την υπερηφανία της οποίας είναι πρόδρομος και μητέρα, καθώς και όλων των παθών, που συνδέονται με την υπερηφάνια: βλασφημίας, κατάκρισης, φιλαρχίας, σκληροκαρδίας, μνησικακίας και ζήλειας. Γεννιούνται επιπλέον από αυτή: ψεύδος, υποκρισία, μωρολογία, φιλαργυρία, πλεονεξία και λύπη. Σημειώνουμε ότι οι δαίμονες παίζουν ενεργό ρόλο στη γέννηση και την ανάπτυξη της κενοδοξίας. «Τα μετά ταραχής και κενοδοξίας γινόμενα των δαιμόνων εστί», διδάσκει ο Αγιος Ιωάννης Γάζης. Εάν οι δαίμονες δεν την εισάγουν στην ψυχή, επωφελούνται ωστόσο από τη γέννηση και την παρουσία της στην ψυχή, ώστε να την υποδουλώσουν στην καταστροφική τους δράση. «Την γαρ φιλοδοξίαν μάλιστα εις πρόφασιν της εαυτών κακίας λαμβάνοντες δι' εκείνης ώσπερ δια θυρίδος τινός σκοτεινής εισπηδώντες τας ψυχάς διαρπάζουσιν», γράφει ο Αγιος Διάδοχος Φωτικής. Όποιος δέχεται μέσα του το πάθος αυτό εκπληρώνει το θέλημα του διαβόλου, για να καταλήξει τελικά να γίνει σκλάβος και παιχνίδι του.

ΠΗΓΗ:  http://aktines.blogspot.com.es/2014/05/blog-post_570.html

ΤΑ ΠΑΘΗ ΚΑΙ Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥΣ (20-6-2014)

ΕΝΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΘΡΟ του Ρένου Κωνσταντίνου, Θεολόγου

ΤΑ ΠΑΘΗ ΚΑΙ Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥΣ (20-6-2014)


Εκείνος που πλησίασε και άγγιξε τη θεία γνώση και απολαμβάνει την ηδονή που προέρχεται από αυτή, δεν θα πεισθεί ποτέ στον δαίμονα της κενοδοξίας, και αν του προσφέρει όλες τις ηδονές του κόσμου. Γιατί τι μεγαλύτερο μπορεί να του υποσχεθεί από την πνευματική θεωρία; Ευάγριος ο Ποντικός 

Α) ΕΙΣΑΓΩΓΗ
    Όταν ο άνθρωπος αγνοεί τον Θεό και θεοποιεί τον εαυτό του και το χρήμα, είναι φυσικό να βλαστάνουν στην ψυχή του αρκετά πάθη.
 Η βαθύτερη αιτία της νοσηρής αυτής καταστάσεως είναι η φιλαυτία, η μητέρα των παθών και τα διάφορα πάθη τα οποία ακολουθούν. Αυτά προσβάλλουν καίρια την ψυχή του ανθρώπου. 
 Ο άνθρωπος όσο ποτέ άλλοτε, έχει στην διάθεση του πληθώρα ανέσεων και ευκολιών με στόχο την ευμάρεια και την άνετη ζωή. Η τεχνολογία παρέχει στον άνθρωπο τεράστιες δυνατότητες και ευκολίες. Ο άνθρωπος σήμερα όχι μόνο έχει όσα χρειάζεται, αλλά και όσα δεν χρειάζεται.
  Παρ’ όλα αυτά όμως η ψυχή του ανθρώπου, η οποία είναι πλασμένη κατ’ εικόνα Θεού, δεν αναπαύεται με όλα αυτά τα υλικά αγαθά. Αντίθετα η πληθώρα υλικών αγαθών και ανέσεων δηλητηριάζει την ψυχή του ανθρώπου. Ο άνθρωπος δεν έχει ψυχική ειρήνη και ηρεμία. Είναι γεμάτος από άγχος και ανασφάλεια.      
  Η αναφορά στα πάθη και την θεραπεία τους λοιπόν είναι ιδιαίτερα επίκαιρη και χρήσιμη. Τα όσα θα αναφέρουμε στην συνέχεια είναι παρμένα από την πνευματική εμπειρία των Πατέρων της Εκκλησίας μας.

Β) ΤΑ ΠΑΘΗ
1) Ορισμός
             Πάθος  είναι η επανάληψη και σταθεροποίηση μιας αμαρτίας (π.χ. της κλοπής). Υπάρχουν και περιπτώσεις όμως όπου το πάθος δεν δημιουργείται από την επανάληψη μιας αμαρτίας, αλλά φωλιάζει στην ψυχή του ανθρώπου και ενεργοποιείται με την αντίστοιχη αμαρτία. Ως εκ τούτου είναι δυνατόν  να υπάρχουν και πάθη που είναι κρυφά, γιατί δεν δόθηκε η αφορμή να ενεργοποιηθούν με συγκεκριμένες αμαρτίες. Και αυτά όμως είναι επικίνδυνα, γιατί μένουν απαρατήρητα και δεν πολεμούνται.
 Το πάθος είναι λοιπόν η εμπαθής κατάσταση της ψυχής, είναι ασθένεια της ψυχής.  Είναι ακόμη διαστροφή των ψυχικών δυνάμεων. Παρά φύσιν κατάσταση και κίνηση της ψυχής. Τα πάθη δεν ανήκουν  στη φύση του ανθρώπου, αλλά αποτελούν παρά φύση καταστάσεις.
            Όταν τα πάθη χρονίζουν στον άνθρωπο, γίνονται δεύτερη φύση και δεν απομακρύνονται εύκολα. Ακόμη και όταν ο άνθρωπος μετανοήσει, δεν απαλλάσσεται αμέσως από τα πάθη του, αλλά χρειάζεται αγώνας για την καταπολέμηση τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η περίπτωση της οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας. Αν και μετανόησε και άλλαξε ζωή, χρειάστηκε να αγωνιστεί ενάντια στις μνήμες των παθών της τόσα χρόνια, όσα υπηρέτησε σε αυτά.
            Απο όσα αναφέραμε καταλαβαίνει κανείς ότι άλλο πράγμα είναι το πάθος και άλλο η αμαρτία. Συνδέονται στενά μεταξύ τους, αλλά δεν ταυτίζονται. Τα πάθη είναι οι αμαρτωλές καταστάσεις της ψυχής που και εξωτερικεύονται ή και ενεργοποιούνται με τις αμαρτίες. Ακόμη ένα αμάρτημα είναι μια μεμονωμένη ηθική πτώση, ενώ το πάθος είναι ριζωμένη κατάσταση κακίας, είναι η κατάληψη της ψυχής από μια ηθική ασθένεια. Όπως αναφέραμε όμως, είναι δυνατό να υπάρχουν και πάθη που είναι κρυφά, γιατί δεν δόθηκε η αφορμή να ενεργοποιηθούν με συγκεκριμένες αμαρτίες.

2) Αίτια, αφορμές και προέλευση των παθών.
Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής αναφέρει ότι πρωταρχική αιτία των παθών είναι η άγνοια του Θεού. Αυτή σκοτίζει το νου του ανθρώπου και τον προσηλώνει στις αισθήσεις.
  Όταν υποταχθεί ο νους στις αισθήσεις, ακολουθεί και η υποταγή των άλλων ψυχικών δυνάμεων και η ψυχή μολύνεται. Ο ιερομόναχος Βενέδικτος ο Αγιορείτης γράφει σχετικά για το θέμα αυτό: «Οι Πατέρες μας διδάσκουν  ότι τα πάθη βλαστάνουν πάνω στο έδαφος των αισθήσεων και της μνήμης. Οι αισθήσεις και τα αισθητά πράγματα του κόσμου, είναι η κύρια αφορμή δημιουργίας των παθών.
 Συχνά ένα πάθος δημιουργείται από την κακή συνήθεια, από "την εν τω κακώ έξιν", πού παραμένει για μεγάλο διάστημα στην ψυχή του ανθρώπου. Μια αντιπάθεια προσωρινή, για παράδειγμα, μπορεί να εξελίχθη στο πάθος της μνησικακίας, αν δεν δοθεί ή δέουσα προσοχή.    Η συνήθεια, αν ζητήσει κάτι μία φορά, και δεν ικανοποιηθεί, εξασθενεί και υποχωρεί. Αν όμως ικανοποιηθεί, εμφανίζεται κατόπιν ισχυρότερη και με μεγαλύτερη απαίτηση.
              Ή άμετρη επιθυμία για τα αισθητά πράγματα του κόσμου, αντί για τον πόθο της αληθινής αγάπης για τον Θεό, οδηγεί στην παράλογη αγάπη των πραγμάτων του κόσμου ή και στην υπερβολική αγάπη του εαυτού μας, δηλαδή στην φιλαυτία. Ο άνθρωπος συναρπάζεται από τα αισθητά πράγματα και δε σκέφτεται ούτε ενδιαφέρεται για τίποτε άλλο.
  Ιδιαίτερα οι Πατέρες αναφέρουν ως αιτία των παθών την υπερβολική ανάπαυση του σώματος. Ό ιερός Χρυσόστομος θεωρεί την υπερβολική σωματική ανάπαυση και γενικά την άνεση και την καλοπέραση ως την χειρότερη μορφή πολέμου. Διότι οι σωματικές απολαύσεις είναι αίτια πολλών παθών.
            Όσο περισσότερο αγαπά ο άνθρωπος την σωματική ανάπαυση, τόσο περισσότερο παραχωρεί τόπο στα πάθη. Αν οι αρετές γεννούνται από την θλίψη και τη στενοχώρια, τα πάθη γεννούνται από την ανάπαυση, την καλοπέραση. Οι σωματικές απολαύσεις και ηδονές όχι μόνον ενισχύουν τα πάθη, αλλά ξεριζώνουν και την μικρότερη αντίσταση της ψυχής στα πάθη.
Ακόμη η μνήμη και η φαντασία γίνονται με τον δικό τους τρόπο αφορμές παθών. Για να δημιουργηθεί το πάθος ο νους την πρώτη ύλη θα την πάρει από την μνήμη. Ή μνήμη πολλές φορές δίνει τις πρώτες παραστάσεις για την συγκρότηση των παθών.
Ό άνθρωπος δεν έρχεται σε επαφή με τα πράγματα του κόσμου μόνο με τις αισθήσεις, αλλά και με την μνήμη των πραγμάτων του κόσμου πού ακούει και βλέπει.   Τη φαντασία χρησιμοποιεί ο διάβολος για να προσβάλλει όσους βρίσκονται μακριά από τις αφορμές και τις αίτιες των παθών "γαργαλίζων αυτούς, κινήσεις κινών εν αυτοίς, του διαλογίζεσθαι αυτούς εν τοις αίσχροίς λογισμοίς καί συγκατατίθεσθαι και γενέσθαι υπευθύνους". Ο όσιος Νείλος θα μας πει ότι οι προσβολές αρχίζουν από των "ευτελών φαντασιών". Στην αρχή παρουσιάζονται σαν μυρμήγκια, Αργότερα επιτίθενται σαν λιοντάρια. Αυτός λοιπόν πού αγωνίζεται πρέπει να παλεύει με τα πάθη τότε που είναι σαν μυρμήγκια διότι όταν γίνονται σαν λιοντάρια δύσκολα καταβάλλονται.
            Ο πυρήνας κάθε πάθους βρίσκεται κυρίως στον εμπαθή λογισμό. Ή ύπαρξη του λογισμού δεν αποτελεί πάθος. Ούτε ο άνθρωπος ευθύνεται για την προσβολή από λογισμούς. Η ευθύνη του αρχίζει από την συγκατάθεση και την αποδοχή των λογισμών. Όταν ο άνθρωπος συγκατατεθεί στον εμπαθή λογισμό, θεωρώντας τον ως ωφέλιμο και τον διατηρήσει μέσα του για αρκετό χρονικό διάστημα, τότε οδηγείται και στην απόκτηση του αντίστοιχου πάθους. Για παράδειγμα υπερηφάνεια δεν είναι ένας απλός λογισμός υπερηφάνειας πού πέρασε και έφυγε, άλλα ή κατάσταση εκείνη πού παραμένει στον άνθρωπο, ο εμμένων λογισμός».          
4) Τα κυριότερα πάθη
            Μητέρα όλων των παθών είναι η φιλαυτία. Τι είναι όμως η φιλαυτία;  Ο αγ. Μάξιμος ο Ομολογητής δίνει απάντηση: «φιλαυτία εστίν η προς το σώμα εμπαθής και άλογος φιλία» (Μαξ. Ομολογητή Προς Θαλάσσιον, PG 90,257Α). Είναι η υπέρμετρη, άλογη και αρρωστημένη θα λέγαμε αγάπη του ανθρώπου για τον εαυτό του. Η άλογη αυτή αγάπη καθηλώνει τον άνθρωπο στην αγάπη του κόσμου και των πραγμάτων του κόσμου.
            Από την φιλαυτία πηγάζουν τα τρία βασικά πάθη, τα οποία είναι η γαστριμαργία, η φιλαργυρία και η κενοδοξία. Αυτά οδηγούν σε όλα τα υπόλοιπα πάθη. Αυτά αντιστοιχούν στους τρείς πονηρούς πειρασμούς που θέλησε να υποβάλλει ο διάβολος στον Κύριο, όταν πήγε να τον πειράξει στην έρημο (πρόκληση διαβόλου για μετατροπή των λίθων σε ψωμιά= γαστριμαργία, προσκύνηση διαβόλου για να  δώσει στο Χριστό τα βασίλεια του κόσμου= φιλαργυρία και το να πέσει από το πτερύγιο του Ναού και να σωθεί θαυματουργικά= κενοδοξία).
α) Γαστριμαργία: Είναι η άλογη χρήση τροφής. Κατατάσσεται συνήθως στην πρώτη θέση και αυτό δείχνει την ιδιαίτερη βαρύτητα της. Αυτή είναι που στέρησε από τον άνθρωπο τον παράδεισο.
             Η γαστριμαργία προκαλεί ζάλη στο κεφάλι και βάρος στο σώμα μαζί με ατονία. Έτσι ο άνθρωπος εγκαταλείπει το πνευματικό του έργο, επειδή έρχεται σε αυτόν ή οκνηρία. Ακολουθεί πνευματικός σκοταδισμός και πνευματική ψυχρότητα της διανοίας, μετεωρισμός των λογισμών και  ταραχή την ώρα της προσευχής. Τα μέλη του σώματος παραλύουν και ο άνθρωπος βρίσκεται "πεπλησμένος χαυνώσεως". Ό νους γίνεται αδιάκριτος και περιέρχεται "όλην την γην". Ισχυρό όπλο για την καταπολέμηση της γαστριμαργίας είναι η νηστεία, η οποία δόθηκε ως εντολή στον παράδεισο. Η νηστεία είναι μέσο εγκράτειας και πνευματικής ανατάσεως. Αποτελεί ισχυρό όπλο κατά του πατέρα των παθών του διαβόλου.
β) Φιλαργυρία: Πολλοί πατέρες κατατάσσουν πρώτη την φιλαργυρία και μετά την γαστριμαργία. Ο άγιος Ιωάννης ο Σιναϊτης θεωρεί ως πρώτη για τους μοναχούς την γαστριμαργία και για τους κοσμικούς την φιλαργυρία (Κλίμαξ 26, PG 88, 1028C). Ο αγ. Γρηγόριος ο Παλαμάς τονίζει ότι αυτή δεν έχει κανένα ελαφρυντικό, διότι η αρχή της δεν βρίσκεται στην φύση, όπως συμβαίνει με την γαστριμαργία, αλλά στην προαίρεση του ανθρώπου (Προς Ξένην, PG 150, 1061Β). Ο απ. Παύλος χαρακτηρίζει την φιλαργυρία ως «ρίζα πάντων των κακών» (Α’ Τιμοθ. 6,10). Από εδώ πηγάζει η πλεονεξία, η κλοπή, η αρπαγή, η αδικία και άλλα παρόμοια.
Η φιλαργυρία αποτελεί σύγχρονη ειδωλολατρία. Ο άνθρωπος έχει θεοποιήσει το χρήμα και κάνει τα πάντα για να το αποκτήσει. Πατά επί πτωμάτων ακόμη. Το χρήμα σκοτίζει το νου του ανθρώπου και τον καθιστά δέσμιο των πραγμάτων του κόσμου τούτου.
γ) Κενοδοξία: Η κενοδοξία είναι αυτή που οδηγεί στην υπερηφάνεια και τον φθόνο. Χαρακτηριστικό της γνώρισμα είναι ότι συνδέεται με κάθε ενάρετο έργο. Γι’ αυτό είναι και ιδιαίτερη επικίνδυνη. Εύκολα κάποιος ενάρετος άνθρωπος μπορεί να οδηγηθεί στην κενοδοξία και να σκοτιστεί ο νους του. Η κενοδοξία εμφανίζεται λοιπόν μαζί με την αρετή και χρειάζεται από μέρους του ανθρώπου εγρήγορση για να μην πέσει στα πλοκάμια της.
            Η υπερηφάνεια που πηγάζει από την κενοδοξία είναι καταστροφικό πάθος. Και όταν λέμε υπερηφάνεια εννοούμε μια μόνιμη κατάσταση υπεροψίας μέσα στον άνθρωπο. Ό Μ. Βασίλειος θα μας πει ότι είναι αμάρτημα το οποίο και απο μόνο του είναι αρκετό "έχθραν ποιήσαι εις Θεόν". Τα δε αίτια τα όποια το προκαλούν είναι: τα χρήματα, τα μεγέθη, τα αξιώματα, η σωματική δύναμη, η ανθρωπινή σοφία και η φρόνηση.
            Μοναδικό μέσο για την καταπολέμηση της κενοδοξίας και φυσικά και της υπερηφάνειας είναι η ταπείνωση, που ανυψώνει τον άνθρωπο προς τον Θεό. Άλλωστε ο ίδιος Ο Κύριος είχε πεί: «πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται καὶ ὁ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται » (Λκ. 14,11).
Φυσικά, πέραν όσων αναφέραμε, υπάρχουν και πολλά άλλα πάθη, τα οποία σίγουρα έχουν ολέθρια αποτελέσματα για τον άνθρωπο. Ο όσιος Πέτρος ο Δαμασκηνός στην Φιλοκαλία του αναφέρει 275 περίπου πάθη.
5) Οι δαίμονες δημιουργοί των παθών
            Οι δαίμονες είναι οι κύριοι δημιουργοί των παθών. Ο διάβολος χαρακτηρίζεται ως πατέρας των παθών. Οι δαίμονες προσπαθούν με κάθε δόλιο τρόπο να ρίξουν τον άνθρωπο στην αμαρτία και τελικά να τον υποτάξουν στα πάθη. Με τους λογισμούς επιτίθενται στον ανθρώπινο νου και εισέρχονται στην ψυχή με σκοπό να ρίξουν τον άνθρωπο στα πάθη.
            Δεν επιτίθενται όμως σε όλους το ίδιο, αλλά ανάλογα με την πνευματική κατάσταση του καθενός. Τους αγίους τους πολεμούν άμεσα, ενώ τους ασθενέστερους πνευματικά με τα θελήματα.
            Ο διάβολος υποβάλλει, αλλά δεν επιβάλλει. Δεν έχει την δύναμη και το δικαίωμα να χρησιμοποιήσει βία.  Γι’ αυτό παρά τον μανιώδη τρόπο που πολεμούν τον άνθρωπο, η τελική έκβαση της μάχης εξαρτάται από τον ίδιο τον άνθρωπο.
6) Αποτελέσματα των παθών
            Τα πάθη διαστρέφουν την ανθρώπινη φύση και καθιστούν αδύνατη την κοινωνία με τον Θεό. Απομακρύνουν τον άνθρωπο από την αρετή και τον βυθίζουν στο κακό. Αιχμαλωτίζουν  τον άνθρωπο και τον υποδουλώνουν. Καθίσταται πλέον ο άνθρωπος δέσμιος των παθών.
Μια ακόμη συνέπεια των παθών είναι ότι ο άνθρωπος που είναι υποδουλωμένος στα πάθη δεν αισθάνεται τα πνευματικά του χαρίσματα και ούτε μπορεί να τα επιθυμήσει.
Περάν από τα πιο πάνω, τα πάθη ακόμη δεν αφήνουν τις κρυμμένες αρετές, που έχει ο άνθρωπος να φανούν και να ενεργοποιηθούν. Στέκονται σαν διάφραγμα και μεσότοιχος μπροστά στις κρυμμένες αρετές. Όπως η ομίχλη καλύπτει τον ήλιο και δεν μπορεί κανείς να τον δει, έτσι δεν μπορεί να δει το κάλλος της ψυχής όταν αυτό καλύπτεται από την ομίχλη των παθών.
Τα πάθη μοιάζουν λοιπόν με σκληρή ουσία που δεν αφήνει να λειτουργήσουν οι διάφορες αρετές στον άνθρωπο. Ενας φιλάργυρος λ.χ. δεν γνωρίζει τη χαρά της ελεημοσύνης.
Τέλος, η χειρότερη συνέπεια των παθών, η οποία έρχεται και σαν συνέπεια των όσων αναφέραμε πιο πάνω, είναι η απομάκρυνση, η αλλοτρίωση του ανθρώπου από τον Θεό. Είναι ο πνευματικός σκοταδισμός και θάνατος του ανθρώπου.

Β) ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΩΝ ΠΑΘΩΝ
1) Γενικά
            Το κακό φωλιάζει στον άνθρωπο με τα πάθη. Και η καταπολέμηση του κακού επιτυγχάνεται με την καταπολέμηση των παθών. Φυσικά τα πάθη, όπως και το κακό, δεν έχουν δική τους υπόσταση, αλλά αποτελούν παραφθορές υγιών καταστάσεων.
            Η θεραπεία από τα πάθη είναι γνωστή με τον όρο κάθαρση. Κάθαρση είναι ο καθαρισμός της ανθρώπινης ψυχής από τα πάθη. Η κάθαρση είναι αποτέλεσμα της χάριτος του Θεού και της ανθρώπινης συνεργίας. Ο άνθρωπος προσφέρει την θέληση του και ο Θεός την χάρη του.

Δ) ΕΠΙΛΟΓΟΣ
            Ο αγώνας για την απομάκρυνση και απαλλαγή από τα πάθη είναι μεγάλος και δύσκολος. Απαιτείται μεγάλη προσπάθεια από μέρους του ανθρώπου, επιμονή και εγρήγορση. Ο αγώνας αυτός πρέπει να είναι εκούσιος και συνεχής. Χρειάζεται απομάκρυνση του ανθρώπου από τα αισθητά πράγματα που αποτελούν τις αιτίες των παθών.

            Όταν ο άνθρωπος πετύχει την κάθαρση, απαλλαγμένος πλέον από τα πάθη, ελευθερώνεται από την δουλεία του κακού και των παθών.Ο άνθρωπος αποκτά πλέον ειρήνη και αταραξία των λογισμών. Η χάρη του Θεού πλημμυρίζει την καρδιά του και την ύπαρξη του.

Ρένου Κωνσταντίνου, Θεολόγου

ΠΗΓΗ:http://www.imconstantias.org.cy/1552.html


ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
ΤΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ
Ο ορθόδοξος χριστιανικός τρόπος είναι ένα απο τα μονοπάτια που οδηγούν στην κάθαρση και την τελείωση του ανθρώπου και την ένωση του με το Θεό. Σε όλες τις εποχές σε όλους του λαούς υπήραν πάντα πνευματικοί ηγέτες και φωτισμένοι οι οποίοι δίδασκαν στον κόσμο τον δρόμο της αρετής και της σοφίας και της πνευματικής αφύπνισης και τελειοποίησης.
Μετά από έρευνα 35 και πλέον χρόνων στα διάφορα πνευματικά μονοπάτια ανακάλυψα ότι στην πρακτική και στην άσκηση ακολουθούν παρόμοιες μεθόδους και ασκήσεις. Και είναι λογικό αφού το εγώ ανεξάρτητα από την προσωπικότητα και την φυλή λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο. Οπότε για να εξαλείψει κανείς τα πάθη και τον εγωισμό θα χρησιμοποιήσει μεθόδους ανάλογους. 
Θα αναφέρω τα πιο ουσιώδη μέρη της πνευματικής άσκησης στον ορθόδοξο μοναχισμό.
Αυτά είναι:
ΝΗΨΙΣ (επαγρύπνηση και φύλαξη του νου και της καρδιάς), 
ΝΟΕΡΑ ΠΡΟΣΕΥΧΗ (επανάληψη του ονόματος του Χριστού από καρδιάς, πολλοί μοναχοί το συνδυάζαν και με κρατήματα αναπνοής.
Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ 
ΑΠΑΘΕΙΑ: απόσπαση και μη ταύτιση και συνέργεια στις εγωικές κινήσεις του νου και της καρδιάς. Απάθεια είναι επίσης η κατασταση που επιτυγχάνεται μετά από αρκετή κάθραση του νου η κατάσταση μιας βαθιάς ειρήνης η οποία δεν χάνεται ούτε επό εξωτερικά αισθητήρια ερεθίσμαα ούτε από κινήσεις του νου.
ΔΙΑΚΡΙΣΗ: Η ικανότητα να διακρίνουμε τις κινήσεις των παθών κσαι πως προσπαθούν να μας καταλάβουν, η ικανάτοτητα να διακρίνουμε αν κατι προέρχεται απο τα πάθη ή το Θεό, η ικανότητα να επιλέγουμε την σωστή δράση για να κερδίσουμε τη μάχη με το λογισμό και γενικά η ικανότητα να βλέπουμε την αλήθεια πίσω από τα φαινόμενα.
Ο βασικότερος παράγοντας στην επίτευξη της κάθαρσης του νου και της καρδιάς και της πνευματικής αφύπνισης και  τελειοποίσης είναι η ωριμότητα του αναζητητή και η ακούραστη άσκηση. 
ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΙΕΡΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΑ ΑΓΙΩΝ ΚΑΙ ΦΩΤΙΣΜΕΝΩΝ
ΨΑΛΜΟΙ: Αυτό σχετίζεται με τα θρησκευτικά μονοπάτια
ΠΙΣΤΗ ΣΤΟ ΘΕΟ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΗ ΘΕΛΗΣΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ
Υπάρχουν και άλλες σημαντικές χριστιανικές πράξεις τα μυστήρια όπως η βάπτιση, η εξομόλογηση, η μετάληψη οι οποίες είναι καθαρά χριστιανικές.  
Θα μπορούσα να αναφέρω και πολλά άλλα αλλά δεν το θεωρώ ιδιαιτερα σημαντικό. Σε όλα αυτά που σας ανέφερα το μόνο που αλλάζει είναι το όνομα της νοερα΄ς προσευχής. Σε άλλα θρησκευτικά μονοπατια χρησιμοποιούν ονόματα μεγάλων θεϊκών ενσαρκώσεων ή ονόματα που έχουν δώσει στο Θεό.








Monday, September 7, 2015

Ευάγριος ο Ποντικός ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ ΤΟΜΟΣ Α' Πρει παθων & λογισμων

Ευάγριος ο Ποντικός
ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ ΤΟΜΟΣ Α'

    Σύντομη βιογραφία
Ο σοφός και λόγιος Ευάγριος είχε ακμάσει γύρω στο έτος 380. Χειροτονήθηκε αναγνώστης από το Μ. Βασίλειο, και από τον αδελφό του Μ. Βασιλείου, το Γρηγόριο Νύσσης, χειροτονήθηκε διάκονος. Διδάχτηκε τα ιερά γράμματα από το Γρηγόριο το Θεολόγο, τον όποιον έγινε Αρχιδιάκονος, όταν ήταν πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, σύμφωνα με την πληροφορία του Νικηφόρου Καλλίστου (βιβλίο ια', κεφάλ. μβ'). Κατόπιν αφού εγκατέλειψε τον κόσμο, ασπάστηκε το μοναχικό βίο. Προικισμένος με οξύτητα νου και με δεινότητα διατυπώσεως, μας άφησε πολλά και διάφορα συγγράμματα.
Ύστερα από μια ρομαντική περιπέτεια και κατά σύσταση της αγίας Μελάνης της Ρωμαίας, ο Ευάγριος από τον Πόντο, γι' αυτό και Ποντικός καλούμενος, αναχώρησε για την έρημο της Αιγύπτου και υποτάχθηκε στον άγιο Μακάριο τον Αιγύπτιο. Πρόκειται για τον αρχιδιάκονο που χειροτόνησε ο άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης και υπηρέτησε τον άγιο Γρηγόριο το Θεολόγο όταν πατριάρχευσε για λίγο διάστημα στην Κωνσταντινουπολη και από τον οποίο στοιχειώθηκε στα θεολογικά γράμματα. Άνδρας με εξαιρετική ευφυΐα, που ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης τον αναγνωρίζει ως «λεπτόν εις το νοήσαι και δεινόν εις το φράσαι».
Έγινε περιβόητος σε όλη την Ανατολή και θεωρείται ότι άσκησε αποφασιστική επίδραση στην διαμόρφωση της ασκητικής παραδόσεως και ίσως συγκαταλεγόταν μεταξύ των οσίων της ερήμου, αν τα ωριγενιστικά του φρονήματα δεν τον καθιστούσαν αμφίβολο, που γι' αυτό τον λόγο τον καταδίκασε η Ε' οικουμενική Σύνοδος.
Το γεγονός ότι τα πολλαπλά έργα του βρίσκονται μέσα στην πνευματική παράδοση, δίνει το μέτρο της αξίας του, γι' αυτό και οι ανθολόγοι της Φιλοκαλίας έχουν συμπεριλάβει τη «Μοναχική Υποτύπωση», «Κεφάλαια περί διακρίσεως παθών και λογισμών», όπως και πέντε Κεφάλαια από τα Νηπτικά του, που το περιεχόμενο, η δομή τους, οι οξείες πνευματικές παρατηρήσεις του και οι λεπτές διακρίσεις του επάνω στα ψεκτά πάθη, τους λογισμούς και τις αρετές, τον έχουν καταστήσει διάσημο στην Ανατολή και τη Δύση.
Όπως όλοι οι ασκητικοί και νηπτικοί Πατέρες, έτσι και ο Ευάγριος, αναχωρώντας από τις προϋποθέσεις της ευαγγελικής διδασκαλίας και μέσα στα πλαίσια της μέχρι τότε πνευματικής παραδόσεως, στρέφεται συνεχώς γύρω από τα προβλήματα των λογισμών, των παθών της ψυχής και των αρετών. Η διδασκαλία του απευθύνεται κυρίως προς τους ησυχαστές και κατ' επέκταση προς όλους τους μοναχούς και υποδεικνύει τρόπους ασκήσεως, αποκαλύπτει τις μεθοδείες των δαιμόνων, αναλύει την φύση των ψυχικών παθών και προτείνει τα μέσα αντιμετωπίσεώς τους.
Ο λόγος του σαφής, βαθύς, κοφτερός, διεισδυτικός, με αισθητή την ενέργεια του Αγίου Πνεύματος, τον έχει αναδείξει σε κορυφαίο δάσκαλο της ασκητικής και ησυχαστικής παραδόσεως, μέχρι του σημείου, ώστε ο διάσημος σύγχρονος μας Ρώσος θεολόγος, μακαρίτης ήδη, Γεώργιος Φλωρόφσκυ να τον θεωρεί ως υπόδειγμα εμπειρίας και σκέψεως του αγίου Μαξίμου του Ομολογητή.
Όλη η μέχρι σήμερα ησυχαστική παράδοση παρουσιάζει μια θαυμαστή ενότητα, φυσικά με τις παραλλαγές της, μέσα στην οποία είναι ενσωματωμένη η διδασκαλία του Ευαγρίου. Παρά το γεγονός ότι ορισμένα ακραία σημεία της δεν γίνονται δεκτά από τον άγιο Ιωάννη της Κλίμακος, όμως στην Κλίμακα του μπορεί κανείς να διακρίνει Ευαγριακές θέσεις και εκφράσεις, έστω και αν τον αποκαλεί «θεήλατο», ίσως περισσότερο για τα καταδικασθέντα ωριγενικά του φρονήματα.
Εδώ θα πρέπει να λεχθεί ότι τα αποδιδόμενα στον άγιο Νείλο τον Ασκητή «153 Κεφάλαια περί προσευχής», ανήκουν, υπό την πίεση ιστορικών και φιλολογικών στοιχείων, στον Ευάγριο τον Ποντικό, τα οποία παρουσιάζουν πλήρη σχεδόν εναρμόνιση με τη ρωμαλέα και κάπως ελληνική σκέψη του. Άλλωστε ο ίδιος παραπέμπει στα 153 κεφάλαια με τη φράση: «Τις δε και η αιτία του τα νοήματα των αισθητών πραγμάτων χρονίζοντα, διαφθείρειν την γνώσιν, εν τοις περί Προσευχής Κεφαλαίοις ελέχθη». Άλλα κεφάλαια περί προσευχής δεν έγραψε πλην των 153.
Σαν ασκητής με πλούσιες ησυχαστικές και πνευματικές εμπειρίες, ο Ευάγριος μπορεί να θεωρηθεί ως αυτός που ανέπτυξε περισσότερο τη δαιμονολογία των ερήμων και αποκάλυψε τις πιο καταπληκτικές και πιο απίθανες μεθοδείες των πονηρών πνευμάτων, για την περιγραφή των οποίων, όπως γράφει ο ίδιος, αισχύνεται.

Όπως ήδη σημειώσαμε, ο Ευάγριος έχει ασκήσει σημαντική επιρροή στη διαμόρφωση της μεταγενέστερης ησυχαστικής γραμματείας που αναφέρεται στα θεμελιώδη πάθη, ώστε συγγράμματα μεταγενεστέρων ασκητικών πατέρων να θεωρούνται μεταγραφή από τα έργα του, κατά την κρίση συγχρόνων καλών θεολόγων.
Τα περιληφθέντα στη Φιλοκαλία ανθολογήματα από τα έργα του, μπορεί να θεωρηθούν ως τα πιο αντιπροσωπευτικά των βαθύτατων πνευματικών εμπειριών του, της ευρύτατης σκέψεως του και των θαυμαστών και καθαρών συλλήψεών του, που θα ήταν αρκετά αυτά να τον κατατάξουν μεταξύ των Πατέρων της Έρημου, αν, όπως ήδη σημειώσαμε, δεν παγιδευόταν από τα γοητεύοντα την ελληνική σκέψη του ωριγενικά φρονήματα.
Πηγές της διδασκαλίας του Ευαγρίου αποτελούν οι Γραφές. Οι αναφορές στο τετραυάγγελο, στους Αποστόλους, στο ψαλτήρι και στους Προφήτες είναι πυκνότατες, για να θεμελιώσει τις πνευματικές και ασκητικές εμπειρίες του, που ανακεφαλαιώνονται στις θεμελιώδεις ασκητικές πράξεις νηστείας, αγρυπνίας, προσευχής, στην καθαρότητα της ψυχής από ακάθαρτους λογισμούς και στη μελέτη των αγίων Γραφών. Και «τότε, λέει, θα ανατείλει στην καρδιά σου απάθεια και θα δεις στην προσευχή σου νου αστεροειδή».
   
Κεφάλαια περί διακρίσεως παθών και λογισμών

       Πρώτοι δαίμονες που αντιστέκονται και πολεμούν στην πρακτική άσκηση της αρετής είναι οι δαίμονες εκείνοι που τους έχει ανατεθεί να πειράζουν τους ανθρώπους στη γαστριμαργία και τη φιλαργυρία κι εκείνοι που παρακινούν στη φιλοδοξία. Οι άλλοι δαίμονες έρχονται πίσω τους και παραλαμβάνουν εκείνους που προσβάλλουν οι πρώτοι. Γιατί δεν μπορεί να πέσει κανείς στα χέρια του δαίμονα της πορνείας, αν δεν πέσει πρωτύτερα στη γαστριμαργία. Και δεν μπορεί να τον ταράξει ο θυμός, αν αυτός δεν πολεμά πρώτα για φαγητά, η χρήματα, η δόξα. Και δεν μπορεί να περιπέσει κανείς στον δαίμονα της λύπης, αν δεν υποστεί πρωτύτερα τη στέρηση όλων αυτών. Ούτε θα διαφύγει κανείς την υπερηφάνεια, που είναι το πρώτο γέννημα του διαβόλου, αν δεν εξορίσει τη ρίζα όλων των κακών, τη φιλαργυρία, αφού κατά τον Σολομώντα, «η φτώχεια κάνει τον άνθρωπο ταπεινό». Και γενικά, δεν μπορεί να περιπέσει ο άνθρωπος σε δαίμονα αν δεν καταπληγωθεί από τους παραπάνω πρωτοστάτες και αρχηγούς δαίμονες, δηλ. της γαστριμαργίας, της φιλαργυρίας και της φιλοδοξίας.
Γι' αυτό και ο διάβολος με αυτούς τους τρεις λογισμούς πολέμησε τότε τον Σωτήρα στην έρημο. Πρώτα Του πρότεινε να μεταβάλει τις πέτρες σε ψωμιά. Έπειτα, Του υποσχέθηκε τον κόσμο αν έπεφτε και τον προσκυνούσε- και τρίτο, Του είπε ότι αν τον ακούσει, θα δοξαστεί επειδή δεν θα πάθει τίποτε από το πέσιμο. Ο Κύριος αναδείχτηκε ανώτερος σε όλα και διέταξε το διάβολο να φύγει πίσω• διδάσκοντας με αυτά ότι δεν είναι δυνατό να αποκρούσομε το διάβολο, αν δεν καταφρονήσομε τους τρεις αυτούς λογισμούς.

2. Όλοι οι δαιμονικοί λογισμοί εισάγουν στην ψυχή ιδέες των αισθητών πραγμάτων, τις οποίες ο νους, αφού δώσει μορφή τις στριφογυρίζει μέσα του. Και από αυτό γνωρίζει το δαίμονα που τον πλησίασε. Παραδείγματος χάρη, αν έρθει στο νου μου το πρόσωπο εκείνου που με ζημίωσε ή με έβρισε, τότε είναι φανερό πως ήρθε ο λογισμός της μνησικακίας. Αν πάλι μας γίνει κάποια υπόμνηση χρημάτων η δόξας, από αυτό γίνεται γνωστός ο δαίμονας που μας στενοχωρεί. Και στους άλλους λογισμούς επίσης από το πράγμα που σου υποβάλλει στο νου θα καταλάβεις ποιος δαίμονας βρίσκεται δίπλα σου και σου υποβάλλει το λογισμό.
Αλλά δεν λέω ότι όλες οι μνήμες των πραγμάτων αυτών προέρχονται από τους δαίμονες. Επειδή και ο ίδιος ο νους όταν μπαίνει σε κίνηση από τον άνθρωπο ξαναφέρνει τις παραστάσεις των γεγονότων. Αλλά όσες μνήμες τραβούν μαζί τους θυμό η επιθυμία έξω από τις φυσικές ανάγκες, εκείνες είναι οπωσδήποτε από τους δαίμονες. Γιατί από την ταραχή που προκαλούν αυτές οι δυνάμεις, ο νους αμαρτάνει με τη διάνοια και πολεμά επειδή δεν μπορεί να δεχτεί τη φαντασία του νομοθέτη Θεού. Επειδή αυτή η λαμπρότητα παρουσιάζεται στο λογικό κατά τον καιρό της προσευχής, όταν απουσιάζουν τα νοήματα των υλικών πραγμάτων.
3. Δεν θα μπορέσει ο άνθρωπος να απομακρύνει τις εμπαθείς ενθυμήσεις, αν δεν φροντίσει να απαλλαγεί από την επιθυμία και το θυμό. Και την επιθυμία θα την εξαντλήσεις με νηστείες, αγρυπνίες και χαμαικοιτίες. Ενώ το θυμό θα τον εξημερώσεις με μακροθυμίες, ανεξικακίες, αμνησικακίες και ελεημοσύνες. Γιατί από αυτά τα δύο πάθη αποτελούνται όλοι σχεδόν οι δαιμονικοί λογισμοί, οι οποίοι ρίχνουν τον νου στον όλεθρο και την απώλεια. Και είναι αδύνατο να νικήσει κανείς αυτά τα πάθη, αν δε γίνει ανώτερος από φαγητά και χρήματα και δόξα και αν δεν περιφρονήσει αυτά, και δεν περιφρονήσει ακόμα και το σώμα του, μη αντιστεκόμενος σε κείνους που επιχειρούν πολλές φορές να το ραπίσουν.
Είναι πολύ αναγκαίο να μιμηθούμε εκείνους που κινδυνεύουν στη θάλασσα και πετούν τα σκεύη στο πέλαγος λόγω της βίας των άνεμων και των κυμάτων. Αλλά σ' αυτό ας προσέξομε μήπως πετάξομε τα σκεύη για να μας δουν οι άνθρωποι (και μας επαινέσουν), επειδή έτσι στερούμαστε το μισθό μας. Και θα πάθομε άλλο ναυάγιο χειρότερο από το προηγούμενο, από το δαιμονικό άνεμο της κενοδοξίας. Γι' αυτό το λόγο ο Κύριος μας στα Ευαγγέλια, διδάσκοντας τον κυβερνήτη νου, λέει: «Προσέχετε να μην κάνετε την ελεημοσύνη σας μπροστά στους ανθρώπους, με σκοπό να σας δουν. Αν την κάνετε έτσι, δεν έχετε μισθό από τον επουράνιο Πατέρα σας». Και πάλι• «Όταν προσεύχεστε, δε θα είστε όπως οι υποκριτές. Αυτοί αγαπούν να προσεύχονται στις συναγωγές και στις πλατείες, για να φανούν στους ανθρώπους. Σάς λέω, ναι, έχουν λάβει το μισθό τους. Και όταν νηστεύετε, μη γίνεστε σκυθρωποί καθώς οι υποκριτές. Αφανίζουν τα πρόσωπα τους για να φανούν στους ανθρώπους ότι νηστεύουν. Σάς λέω, ναι, έχουν λάβει το μισθό τους». Αλλά πρέπει να προσέξομε εδώ το Γιατρό των ψυχών, πως με την ελεημοσύνη θεραπεύει το θυμό και με την προσευχή καθαρίζει το νου, ενώ με τη νηστεία καταμαραίνει την επιθυμία. Από αυτά αποκτά ύπαρξη ο νέος Αδάμ, ο Αδάμ που ξανακαινουργώνεται και γίνεται όμοιος με την εικόνα του δημιουργού του, του Χριστού, στον οποίο λόγω της απάθειας δεν υπάρχει διάκριση αρσενικού ή θηλυκού, και εξαιτίας της μιας πίστεως στο Χριστό, δεν υπάρχει ειδωλολάτρης και Ιουδαίος, περιτομή και ακροβυστία, βάρβαρος, Σκύθης, δούλος και ελεύθερος. Αλλά όλα και σε όλα ο Χριστός.

4. Ας εξετάσομε με ποιο τρόπο στον ύπνο μας οι δαίμονες σχηματίζουν και αποτυπώνουν στο νου μας διάφορες φαντασίες. Αυτό κανονικά συμβαίνει στο νου ή με το να βλέπει με τα μάτια, ή με το ν' ακούει με τ' αυτιά, ή με οιαδήποτε άλλη αίσθηση, ή δια μέσου της μνήμης η οποία αποτυπώνει στο νου ανακινώντας όσα έλαβε μέσω του σώματος. Μου φαίνεται λοιπόν ότι οι δαίμονες θέτουν σε κίνηση τη μνήμη και παρουσιάζουν μορφές στο λογικό του ανθρώπου. Γιατί βέβαια το σώμα είναι ανενέργητο στον ύπνο. Πως λοιπόν κινούν την μνήμη, θέλομε να μάθομε. Μάλλον δια μέσου των παθών. Και αυτό γίνεται φανερό από το ότι οι καθαροί και απαθείς δεν παθαίνουν τέτοιο πράγμα. Υπάρχει όμως και κάποια κίνηση της μνήμης φυσική που κινείται από εμάς, ή από τις άγιες (αγγελικές) δυνάμεις, κατά την οποία συναντιόμαστε και συναναστρεφόμαστε με αγίους. Αλλά ας προσέξομε, επειδή εκείνες τις εικόνες που δέχεται η ψυχή μαζί με το σώμα, αυτές κινεί η μνήμη χωρίς το σώμα. Και αυτό είναι φανερό από το ότι πολλές φορές το παθαίνομε αυτό στον ύπνο, όπου το σώμα είναι ήρεμο. Γιατί όπως μπορούμε να βάλομε στο νου μας νερό και με δίψα και χωρίς δίψα, έτσι μπορούμε να βάλομε στο νου μας χρυσό με πλεονεξία και χωρίς πλεονεξία. Και στα άλλα ισχύει το ίδιο. Να βρίσκομε όμως τέτοιες η τέτοιες διαφορές φαντασιών είναι γνώρισμα της πανουργίας των δαιμόνων. Αλλά ακόμη και τούτο ας γνωρίζομε, ότι και τα εξωτερικά πράγματα χρησιμοποιούν οι δαίμονες στα όνειρα, όπως τον ήχο των κυμάτων όταν ταξιδεύει κανείς.

5. Πολύ βοηθάει στους σκοπούς των δαιμόνων ο θυμός μας όταν κινείται αντίθετα προς τη φύση, και είναι χρησιμότατος σ' αυτούς για κάθε πανουργία και εφεύρεση κακού. Γι' αυτό δεν παύουν οι δαίμονες να αναταράζουν το θυμό ημέρα και νύχτα. Αλλά όταν δουν ότι δεσμεύσαμε το θυμό με την πραότητα, τότε τον εξαπολύουν με ευλογοφανείς δικαιολογίες. Έτσι τον κάνουν οξύτατο για να τον χρησιμοποιήσουν για τους θηριώδεις λογισμούς τους. Γι' αυτό είναι ανάγκη να μην τον ερεθίζομε μήτε για δίκαιες μήτε για άδικες υποθέσεις και να μη δίνομε κακό ξίφος στους δαίμονες• πράγμα που γνωρίζω ότι πολλοί κάνουν, και ανάβουν από θυμό για μικρές και μηδαμινές αφορμές. Πες μου, για ποιο πράγμα τόσο γρήγορα φιλονικείς, αφού περιφρόνησες και φαγητά και χρήματα και δόξα; Και γιατί τρέφεις το σκύλο (θυμό), αφού υποσχέθηκες ότι δεν θα έχεις τίποτα; Αν αυτός γαυγίζει και επιτίθεται κατά των ανθρώπων, είναι φανερό ότι κάτι κατέχει και το φυλάει. Αλλά εγώ είμαι πεπεισμένος ότι ένας τέτοιος άνθρωπος είναι μακριά από την καθαρή προσευχή, γιατί γνωρίζω ότι ο θυμός είναι αφανιστής του είδους αυτού της προσευχής. Εκτός από αυτό, θαυμάζω ότι ο θυμώδης λησμονεί τους αγίους που συμβουλεύουν σχετικά. Ο Δαβίδ, λόγου χάρη, λέει• «Πάψε να οργίζεσαι και άφησε το θυμό». Ο Εκκλησιαστής πάλι παραγγέλλει• «Απομάκρυνε το θυμό από την καρδιά σου και βγάλε την κακία από πάνω σου». Και ο Απόστολος προστάζει• «Να υψώνεις σε προσευχή κάθε στιγμή και σε κάθε τόπο καθαρά χέρια, χωρίς οργή και κακές σκέψεις». Γιατί δεν διδασκόμαστε από την παλιά και συμβολική συνήθεια των ανθρώπων, που διώχνουν τους σκύλους από τα σπίτια τους κατά την ώρα της προσευχής; Αυτό φανερώνει ότι δεν πρέπει όσοι προσεύχονται να έχουν στην ψυχή τους το θυμό. Και (είναι γραμμένο): «Το κρασί τους είναι σαν το θυμό των δρακόντων». Οι Ναζιραίοι όμως δεν έπιναν κρασί.
Για το θέμα του να μη μεριμνούμε για ενδύματα και φαγητά, περιττό νομίζω να γράφω, γιατί ο ίδιος ο Σωτήρας στα Ευαγγέλια το απαγορεύει λέγοντας• «Μην αφήσετε την ψυχή σας να απασχοληθεί με το τι θα φάτε ή τι θα πιείτε ή τι θα φορέσετε». Γιατί αυτό είναι των εθνικών και των απίστων και εκείνων που δεν έχουν εμπιστοσύνη στην πρόνοια του Κυρίου και αρνούνται το Δημιουργό. Και είναι τελείως ξένο για Χριστιανούς, αφού πιστεύουν ότι και τα δύο σπουργίτια που πουλιούνται ένα ασσάριο βρίσκονται κάτω από την επιστασία των άγιων αγγέλων. Αλλά κι αυτό είναι συνήθεια των δαιμόνων: μετά τούς ακάθαρτους λογισμούς να εισάγουν στο πνεύμα μας και τις σκέψεις για ανήσυχη φροντίδα, για να απομακρυνθεί ο Ιησούς, από τη συρροή του όχλου των σκέψεων στον τόπο της διάνοιας, και να μείνει χωρίς καρπό ο λόγος, πνιγμένος μέσα στις σκέψεις της ανήσυχης φροντίδας. Αφού λοιπόν απορρίψομε αυτούς τους λογισμούς, όλη την φροντίδα για τη συντήρηση μας ας την αναθέσομε στον Κύριο, αρκούμενοι στα παρόντα• και ζώντας φτωχική ζωή και φορώντας πενιχρή ενδυμασία, ας ξεντυθούμε όλα όσα μας οδηγούν στην κενοδοξία. Κι αν κανείς νομίζει ότι είναι άσχημο το να φορά πενιχρά ρούχα, ας παρατηρεί τον Απόστολο Παύλο, πως υποφέροντας με λιγοστά ρούχα στην παγωνιά, περίμενε το στεφάνι της δικαιοσύνης. Αλλά επειδή ο Απόστολος ονόμασε αυτόν τον κόσμο θέατρο και στάδιο, ας δούμε αν είναι δυνατόν, γεμάτος με λογισμούς ανήσυχης φροντίδας, να τρέξει κανείς γοργά για να πάρει το βραβείο για το οποίο μας καλεί από ψηλά ο Θεός, ή να παλέψει με τις αρχές, με τις εξουσίες, με τους κοσμοκράτορες του σκότους του κόσμου τούτου. Εγώ δεν το γνωρίζω αυτό, παραδειγματιζόμενος κι από αυτή τη χειροπιαστή εικόνα• δηλαδή ο δρομέας θα εμποδιστεί αν φορά χιτώνα και θα περιτυλιχτεί, όπως ο νους από τους λογισμούς της μέριμνας, αν είναι αληθινός και ο λόγος που λέει ότι ο νους μένει κοντά στον θησαυρό του. «Όπου -λέει- είναι ο θησαυρός σας, εκεί θα είναι και η καρδιά σας».

6. Οι λογισμοί, άλλοι διακόπτουν και άλλοι διακόπτονται. Διακόπτουν οι πονηροί λογισμοί τους αγαθούς. Και διακόπτονται από τους αγαθούς, οι πονηροί λογισμοί. Λοιπόν, το Άγιο Πνεύμα προσέχει στον λογισμό που θα κυριαρχήσει και σύμφωνα μ' εκείνον μας κατακρίνει η μας δέχεται. Για παράδειγμα• έχω ένα λογισμό φιλοξενίας για τον Κύριο, αλλά ο λογισμός αυτός με την επέμβαση του διαβόλου διακόπτεται, γιατί ο πονηρός μου υποβάλλει να φιλοξενήσω για χάρη της φιλοδοξίας. Αντίθετα, έχω λογισμό φιλοξενίας για να επιδειχθώ στους ανθρώπους. Αλλά έρχεται καλύτερος λογισμός και τον διακόπτει κατευθύνοντας την αρετή της φιλοξενίας στον Κύριο, χωρίς να με αναγκάζει να φιλοξενώ για χάρη των ανθρώπων.
7. Οι διαφορές μεταξύ των αγγελικών, των ανθρωπίνων και των δαιμονικών λογισμών, αφού μελετήσαμε πολύ και παρατηρήσαμε, καταλάβαμε ότι είναι οι εξής: Οι αγγελικοί εξετάζουν τις φύσεις των πραγμάτων και ερευνούν και εξιχνιάζουν τους πνευματικούς λόγους τους. Για παράδειγμα• για ποιο λόγο έγινε ο χρυσός και γιατί είναι σπαρμένος σαν άμμος βαθιά μέσα στη γη και βρίσκεται με πολύ κόπο. Και πως, αφού βρεθεί πλένεται με νερό, μπαίνει στη φωτιά και τότε παραδίνεται στους τεχνίτες για να κατασκευάσουν τη λυχνία της σκηνής του μαρτυρίου και το θυμιατήριο και τα μικρά θυμιατήρια και τις κούπες, από τις όποιες μετά τη χάρη του Σωτήρα σ' εμάς, δεν πίνει πλέον ο βασιλιάς της Βαβυλώνας. Ενώ του Κλεόπα η καρδιά καίγεται από αυτά τα μυστήρια.
Ο δαιμονικός λογισμός ούτε τα γνωρίζει αυτά, ούτε τα καταλαβαίνει. Φέρνει με αναίδεια στο νου μόνη την απόκτηση του χρυσού και προλέγει την τροφή και τη δόξα που θα προκύψει από αυτόν. Ο ανθρώπινος πάλι λογισμός ούτε την απόκτηση του χρυσού ζητάει, ούτε εξετάζει τίνος σύμβολο είναι ο χρυσός, αλλά απλώς φέρνει στο νου τη μορφή του, χωρίς πάθος και πλεονεξία. Το ίδιο συμβαίνει και με τα άλλα πράγματα, όπου το λογικό, σύμφωνα με αυτόν τον κανόνα, γυμνάζεται μυστικά.
8. Υπάρχει ένας δαίμονας που λέγεται πλάνος και που έρχεται στους αδελφούς κατά την αυγή. Αυτός περιπλανά το νου από πόλη σε πόλη και από χωριό σε χωριό και από σπίτι σε σπίτι, για να κάνει αθώες τάχα συναντήσεις. Με κάποιους γνώριμους κάνει συναπαντήματα μακρότερα και καταστρέφει την πνευματική του κατάσταση εξαιτίας αυτών που συναντά. Και λίγο-λίγο ο νους απομακρύνεται από τη γνώση του θεού και φτάνει σε λησμοσύνη της αρετής και της μοναχικής υποσχέσεως. Πρέπει λοιπόν ο αναχωρητής να παρατηρεί αυτόν το δαίμονα από που έρχεται και που καταλήγει. Γιατί βέβαια δεν κάνει μάταια ούτε τυχαία το μεγάλο αυτό κύκλο, αλλά με σκοπό να καταστρέψει την πνευματική κατάσταση του αναχωρητή, και αφού πάρει φωτιά ο νους και μεθύσει από τις πολλές φανταστικές συναντήσεις, να πέσει κατευθείαν στον δαίμονα της πορνείας ή της οργής ή της λύπης, οι οποίοι καταστρέφουν τελείως την λαμπρότητα της πνευματικής του καταστάσεως.
Εμείς όμως, αν έχομε σκοπό να μάθομε λεπτομερώς την πανουργία αυτού του δαίμονα, ας μην του αποκριθούμε αμέσως, ούτε να του αναγγείλομε ότι γνωρίζομε τους σκοπούς του, πως κανονίζει διανοητικά τις συναντήσεις αυτές και με ποιο τρόπο οδηγεί σιγά-σιγά τον νου προς τον πνευματικό θάνατο, επειδή θα φύγει από μας. Δεν καταδέχεται να κάνει τις πανουργίες του ενώ εμείς γνωρίζομε περί τίνος πρόκειται. Και δε θα μάθομε τίποτε από εκείνα που θέλαμε να μάθομε. Αλλά να τον αφήσομε και άλλη μία ημέρα η και δεύτερη ακόμη, για να ολοκληρώσει τη σκευωρία του, για να μάθομε καλά την πανουργία του και ύστερα αφού τον ελέγξομε με λογικά επιχειρήματα, να τον αναγκάσομε να φύγει. Επειδή όμως στον καιρό του πειρασμού συμβαίνει να είναι θολός ο νους και να μη βλέπει με ακρίβεια όσα γίνονται, ας γίνει τούτο μετά την αναχώρηση του δαίμονα. Αφού καθίσεις, θυμήσου μόνος σου τι σου συνέβη, από που άρχισες και που πήγες, σε ποιόν τόπο σε συνέλαβε το πνεύμα της πορνείας ή της λύπης ή της οργής και πάλι πως συνέβησαν αυτά. Μάθε τα καλά αυτά και παράδωσε τα στη μνήμη σου, για να έχεις υλικό να τον ελέγχεις όταν σε πλησιάζει, και κατηγόρησε τον κρυφό σκοπό του, και δε θα τον ακολουθήσεις του λοιπού. Αν θέλεις να τον φέρεις σε κατάσταση μανίας, έλεγξέ τον ευθύς μόλις έρθει και φανέρωσε του με λόγια και τον πρώτο τόπο που μπήκες και το δεύτερο και τον τρίτο. Γιατί πολύ οργίζεται, μη υποφέροντας τη ντροπή. Κι ας είναι απόδειξη ότι του μίλησες όπως πρέπει, το ότι έφυγε από σένα ό λογισμός. Γιατί είναι αδύνατο να σταθεί όταν ελέγχεται φανερά. Κι αφού νικηθεί αυτός ο δαίμονας, τότε έρχεται ύπνος πολύ βαρύς και νέκρωση με μεγάλη ψυχρότητα των βλεφάρων και πάρα πολλά χασμουρητά και βάρος στους ώμους, τα οποία όλα διαλύει με συνεχή και δυνατή προσευχή το Πνεύμα το Άγιο.

9. Πάρα πολύ βοηθά το μίσος κατά των δαιμόνων στη σωτηρία μας και είναι κατάλληλο για την εργασία της αρετής. Κι όμως αυτό το μίσος, δεν μπορούμε να το ανατρέφομε και να το αυξάνομε μέσα μας σαν ένα καλό γέννημα, επειδή τα φιλήδονα πονηρά πνεύματα το διασκορπίζουν και προσκαλούν πάλι την ψυχή σε φιλία και οικειότητα μαζί τους. Αλλά αυτή τη φιλία ή μάλλον τη δυσκολοθεράπευτη γάγγραινα, ο Γιατρός των ψυχών τη θεραπεύει με την εγκατάλειψη• επιτρέπει να πάθομε κάτι φοβερό από αυτούς νύχτα και ημέρα. Και έπειτα η ψυχή ξαναγυρίζει στο αρχικό μίσος κατά των δαιμόνων, μαθαίνοντας να λέει προς τον Κύριο όπως ο Δαβίδ• «Τους μισούσα με μίσος τέλειο, έγιναν εχθροί μου». Γιατί μισεί με τέλειο μίσος τους δαίμονες, εκείνος ο οποίος μήτε με πράξη μήτε με τη διάνοια αμαρτάνει, και αυτό είναι αλάνθαστο γνώρισμα της μέγιστης και πρώτου βαθμού απάθειας.

10. Όσον αφορά στο δαίμονα εκείνο που κάνει την ψυχή αναίσθητη στα πνευματικά, τι να πω; Εγώ φοβούμαι να γράφω γι' αυτόν: Πως η ψυχή βγαίνει έξω από την πνευματική της κατάσταση όταν έρχεται ο δαίμονας αυτός, και ξεντύνεται τον φόβο του Κυρίου και την ευλάβεια. Και την αμαρτία δεν την λογαριάζει για αμαρτία, και την παρανομία δεν τη νομίζει παρανομία, και την κόλαση και την αιώνια κρίση και καταδίκη τα θυμάται σαν απλά λόγια, και γελά περιφρονητικά όταν ακούει για το αιώνιο πυρ. Και τάχα ομολογεί το Θεό, τις εντολές Του όμως δεν τις γνωρίζει. Όταν παρακινείται η ψυχή στην αμαρτία, χτυπάς τα στήθη σου, άλλ' αυτή δεν το αισθάνεται. Της ομιλείς από τις Άγιες Γραφές, και αυτή έχει πωρωθεί και δεν ακούει. Της παριστάνεις πόσο ντροπή είναι η αμαρτία μπροστά στους ανθρώπους και αυτή δεν το λογαριάζει, σαν το χοίρο που έκλεισε τα μάτια και έσπασε το φραγμό.
Τον δαίμονα αυτόν της αναισθησίας τον φέρνουν λογισμοί κενοδοξίας που πολυκαίρισαν στην ψυχή. Του οποίου αν δε λιγόστευε ο αριθμός των ημερών, δεν θα σωζόταν κανένας άνθρωπος, γιατί είναι από εκείνους που έρχονται σπάνια στους αδελφούς. Και η αιτία είναι φανερή. Γιατί στις συμφορές των άλλων και στα βάσανά τους από ασθένειες ή στις ταλαιπωρίες όσων είναι στις φυλακές ή στον αιφνίδιο θάνατο άλλων, εξορίζεται ο δαίμονας αυτός της αναισθησίας• γιατί η ψυχή συγκινείται και κατανύγεται σιγά-σιγά και έρχεται σε συμπάθεια, και διαλύεται το πέτρωμα της ψυχής που επιφέρει αυτό το δαιμόνιο. Αυτά τα πράγματα εμείς δεν τα έχομε, εξαιτίας της ερήμου και της σπανιότητας των ασθενών από ανάμεσα μας. Αυτόν τον δαίμονα θέλοντας να εξορίσει ο Κύριος, διέταξε στα Ευαγγέλια να επισκεπτόμαστε τους ασθενείς και τους φυλακισμένους• «Ήμουν άρρωστος, λέει, και ήρθατε σε μένα». Όμως ας γνωρίζομε και τούτο: Όποιος αναχωρητής έπεσε σ' αυτόν τον δαίμονα και όμως δεν δέχτηκε λογισμούς πορνείας, ούτε εγκατέλειψε το κελί του από ακηδία, αυτός δέχτηκε υπομονή και σωφροσύνη από τον ουρανό και είναι μακάριος για την απάθεια αυτή. Όσοι υποσχέθηκαν να ασκούν τη θεοσέβεια, και επιθυμούν να συναναστρέφονται με κοσμικούς, ας φυλάγονται από αυτόν το δαίμονα της αναισθησίας. Γιατί εγώ ντρέπομαι και τους ανθρώπους να λέω και να γράφω γι' αυτόν περισσότερα.

11. Όλοι οι δαίμονες διδάσκουν στην ψυχή τη φιληδονία και μόνο ο δαίμονας της λύπης δεν καταδέχεται να το κάνει αυτό, αλλά σ' όσους μπαίνει, διαφθείρει τους λογισμούς τους, κόβοντας κάθε ηδονή της ψυχής και ξεραίνοντας την με τη λύπη, αφού του άνθρωπου του λυπημένου ξεραίνονται τα οστά. Και όταν τον πολεμά μέτρια, κάνει τον αναχωρητή δόκιμο και άξιο, γιατί τον πείθει να μην πλησιάζει κανένα πράγμα του κόσμου και να αποφεύγει κάθε ηδονή. Όταν επιμείνει πολύ αυτός ο δαίμονας γεννά λογισμούς που συμβουλεύουν την αυτοκτονία η αναγκάζουν σε φυγή μακριά από τον τόπο που βρίσκεται κανείς. Πράγμα που νομίζω έπαθε ο άγιος Ιώβ, όταν τον ενοχλούσε ο δαίμονας αυτός, γιατί λέει• «Μακάρι να μπορούσα να φονεύσω τον εαυτό μου ή να παρακαλέσω άλλον να το κάνει αυτό». Αυτού του δαίμονα σύμβολο είναι η οχιά, της οποίας το δηλητήριο όταν δίνεται με μέτρο γίνεται αντίδοτο στα δηλητήρια των άλλων θηρίων, όταν όμως δίνεται πολύ φονεύει και το ίδιο το ζώο. Σ' αυτό το δαιμόνιο παρέδωσε ο Παύλος αυτόν που αμάρτησε στην Κόρινθο. Γι' αυτό ξαναγράφει, λέγοντας στους Κορίνθιους να δείξουν σ' αυτόν αγάπη, μήπως από την υπερβολική λύπη τον καταπιεί ο διάβολος. Αλλά και ωφέλιμη μετάνοια προξενεί αυτό το πνεύμα με το να θλίβει τους ανθρώπους. Γι' αυτό και ο άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής, εκείνους που τους κεντούσε αυτό το πνεύμα και κατέφευγαν στο Θεό, τους ονόμαζε «γεννήματα εχιδνών» και έλεγε• «Ποιος σάς έδειξε να ξεφύγετε από τη μελλοντική οργή; Δώστε λοιπόν καρποφορία άξια της μετάνοιας και μη θαρρέψετε λέγοντας, πατέρας μας είναι ο Αβραάμ». Όμως ο καθένας που μιμήθηκε τον Αβραάμ και έφυγε μακριά από την πατρίδα του και από τους συγγενείς του, αυτός έγινε δυνατότερος και από αυτόν τον δαίμονα της λύπης.

12. Όποιος νίκησε το θυμό, αυτός νίκησε τους δαίμονες. Όποιος είναι δούλος του θυμού, αυτός είναι ξένος από το μοναχικό βίο και από τους δρόμους του Σωτήρα μας, αφού αυτός ο Κύριος, όπως λέει η Γραφή, «διδάσκει στους πράους ανθρώπους τους δρόμους Του». Γι' αυτό και δύσκολα κυριεύεται ο νους των αναχωρητών όταν καταφεύγει στην πεδιάδα της πραότητας, επειδή καμιά αρετή σχεδόν δεν φοβούνται οι δαίμονες, όσο την πραότητα. Αυτή την αρετή την είχε ο μέγας Μωυσής και ονομάστηκε «πράος περισσότερο από όλους τους ανθρώπους». Και ο άγιος Δαβίδ έκρινε ότι η πραότητα είναι άξια να την θυμάται και ο Θεός• «Θυμήσου, έλεγε, το Δαβίδ και όλη την πραότητα του». Αλλά και αυτός ο Σωτήρας μας διέταξε να γίνομε μιμητές της πραότητας Του, λέγοντας• «Μάθετε από μένα ότι είμαι πράος και ταπεινός και θα βρείτε ανάπαυση στην ψυχή σας». Όποιος νηστεύει από φαγητά και ποτά, ερεθίζει όμως τον θυμό με πονηρούς λογισμούς, αυτός είναι όμοιος με πλοίο που ταξιδεύει στο πέλαγος και έχει δαίμονα για πλοίαρχο. Γι' αυτό ας προσέξομε τον σκύλο μας, δηλαδή το θυμό, και ας τον διδάξομε να σκοτώνει μόνο τους λύκους και όχι να τρώει τα πρόβατα, αλλά να δείχνει πραότητα προς όλους τους ανθρώπους.

13. Απ' όλους τους λογισμούς, μόνο ο λογισμός της κενοδοξίας έχει αφθονία υλικού και περιλαμβάνει ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο και ανοίγει κρυφά τις πόρτες σ' όλους τους δαίμονες, σαν πονηρός προδότης κάποιας πόλεως. Γι' αυτό και πολύ εξευτελίζει το νου του αναχωρητή γεμίζοντας τον με πολλά λόγια και ασχολίες και καταστρέφει τις προσευχές του με τις οποίες προσπαθεί να θεραπεύσει τα τραύματα της ψυχής του. Αυτόν το λογισμό τον μεγαλώνουν με την ήττα τους όλοι μαζί οι δαίμονες και μέσω αυτού εισέρχονται και πάλι στις ψυχές, κι έτσι κάνουν την τελευταία κατάσταση χειρότερη από την πρώτη. Από αυτόν το λογισμό γεννιέται και ο λογισμός της υπερηφάνειας, ο λογισμός που κατακρήμνισε από τον ουρανό στη γη το σατανά που είχε πριν τη σφραγίδα της ομοιώσεως με το Θεό και το στεφάνι της ομορφιάς. Να ξεφύγεις λοιπόν από αυτόν τον λογισμό της κενοδοξίας και να μην αργοπορήσεις, για να μη παραδώσομε τη ζωή μας σε άλλους και το βίο μας σ' αυτούς που δεν έχουν έλεος, δηλ. στους δαίμονες. Αυτόν τον δαίμονα τον διώχνει η επίμονη προσευχή και το να μην κάνει κανείς θεληματικά η να λέει τίποτε από εκείνα που βοηθούν στην καταραμένη κενοδοξία.

14. Μόλις ο νους του αναχωρητή νιώσει λίγη απάθεια, τότε αποκτώντας άλογο κενοδοξίας τρέχει με αυτό στις πόλεις κουβαλώντας μέσα του καθαρή επιθυμία για δόξα και έπαινο. Τότε, κατά θεία οικονομία, αφού επιτεθεί εναντίον του το πνεύμα της πορνείας και αφού τον αποκλείσει σε μία μάντρα των χοίρων, τον μαθαίνει να μην αφήνει το κρεβάτι του πριν από την τέλεια υγεία, ούτε να μιμείται τους άτακτους άρρωστους, οι οποίοι ενώ έχουν ακόμη υπολείμματα της ασθένειας τους, βγαίνουν στο δρόμο και πηγαίνουν παράκαιρα σε λουτρά και παθαίνουν υποτροπή της ασθένειας τους. Γι' αυτό ας καθόμαστε στο κελί μας και ας προσέχομε τους εαυτούς μας μάλλον, για να προκόβομε στην αρετή και να γινόμαστε δυσκίνητοι προς την κακία. Και ασχολούμενοι με τη γνώση των θείων, να δεχόμαστε πλήθος ιερών σκέψεων. Και καθώς θ' ανυψωνόμαστε πάλι, ν' αξιωνόμαστε να βλέπομε καθαρότερα το φως του Σωτήρα μας.

15. Δεν μπορώ να γράφω όλες τις κακουργίες των δαιμόνων. Και όσα κακά μηχανεύονται, ντρέπομαι να τα διηγηθώ λεπτομερώς, επειδή φοβούμαι να μην υποστούν βλάβη οι πιο άδολοι και άκακοι που θα τα διαβάσουν. Πλην όμως θα διηγηθώ τις πανουργίες του δαίμονα της πορνείας και άκουσε τις. Όταν κανείς αποκτήσει την απάθεια του επιθυμητικού μέρους της ψυχής του και οι αισχροί λογισμοί γίνουν ψυχρότεροι, τότε παρουσιάζει άνδρες και γυναίκες να παίζουν μεταξύ τους και κάνει τον αναχωρητή να γίνει θεατής αισχρών πραγμάτων και σχημάτων. Άλλ' αυτός ο πειρασμός δεν είναι από εκείνους που πολυκαιρίζουν. Επειδή η επίμονη προσευχή και ο πολύ περιορισμένος τρόπος ζωής με νηστεία, αγρυπνία και γύμναση σε πνευματικές θεωρίες, διώχνουν αυτόν τον πειρασμό σαν άνυδρο σύννεφο. Συμβαίνει ακόμη και αγγίζει τις σάρκες για να τις ξεσηκώσει στην παράλογη διέγερση, και άλλα πάρα πολλά επινοεί αυτός ο πονηρός, τα οποία δεν είναι ανάγκη να τα φανερώσομε και να τα γράψομε. Πολύ βοηθάει εναντίον των λογισμών αυτών ο υπερβολικός θυμός εναντίον αυτού του δαίμονα. Αυτόν το θυμό τον φοβάται πολύ όταν ξεσηκώνεται σφοδρός εναντίον των λογισμών και καταστρέφει τα σχέδια του. Και αυτό σημαίνει το «να θυμώνετε, αλλά να μην αμαρτάνετε». Αυτός ο θυμός είναι χρήσιμο φάρμακο στη ψυχή κατά των πειρασμών.
Μιμείται αυτόν το δαίμονα και ο δαίμονας της οργής, με το να δημιουργεί πλαστές φαντασίες για γονείς ή φίλους ή συγγενείς ότι βρίζονται από ανάξια πρόσωπα, και ξεσηκώνει το θυμό του αναχωρητή να πει ή να κάνει κάτι κακό εναντίον τους. Σ' αυτά πρέπει να προσέχομε, και να απομακρύνομε γρήγορα τον νου μας από τις φαντασίες αυτές, για να μην πολυκαιρίσουν και γίνουν αναμμένος δαυλός στην ώρα της προσευχής. Σ' αυτούς τους πειρασμούς πέφτουν περισσότερο οι θυμώδεις και ευέξαπτοι, οι οποίοι είναι μακριά από την καθαρή προσευχή και την γνώση του Σωτήρα μας Ιησού Χριστού.

16. Τα νοήματα αυτού του αιώνα, ο Κύριος, όπως τα πρόβατα στον καλό βοσκό, τα παρέδωσε στον άνθρωπο. Και είναι γραμμένο• «Έδωσε σε κάθε άνθρωπο το νόημα μέσα στο νου του», αφού ένωσε με τον άνθρωπο την επιθυμία και την οργή για βοήθεια του, για να εξορίζει με το θυμό τα νοήματα των λύκων δαιμόνων, και με την επιθυμία να αγαπά τα πρόβατα αν και πολλές φορές τον χτυπούν βροχές και άνεμοι. Του έδωσε ακόμη ο Κύριος και νομή για να βόσκει τα πρόβατα, και τόπο χλόης και νερό αναπαύσεως, και άρπα και κιθάρα και ραβδί και στήριγμα, για να τραφεί και να ντυθεί από αυτό το νοητό ποίμνιο και να μαζέψει χορτάρι του βουνού. Γιατί λέει• «Ποιος βόσκει ένα κοπάδι και δεν τρώει από το γάλα του;»
Πρέπει λοιπόν ο αναχωρητής να φυλάγει νύχτα και ημέρα αυτό το ποίμνιο, μήπως κανένα πρόβατο το φάνε τα θηρία η πέσει στους ληστές. Κι αν συμβεί τίποτα τέτοιο στο δασώδες φαράγγι, ευθύς να το αρπάξει από το στόμα του λιονταριού και της αρκούδας. Και τρώγεται από τα θηρία η σκέψη για τον αδελφό μας, αν βόσκει μέσα μας με μίσος• και η σκέψη της γυναίκας, αν γυρίζει στο μυαλό με αισχρή επιθυμία• και η σκέψη του ασημιού και του χρυσαφιού, αν κατοικεί μέσα μας ενωμένη με την πλεονεξία• και τα νοήματα των θείων χαρισμάτων, αν βόσκουν στη διάνοιά μας ενωμένα με την κενοδοξία. Και στα υπόλοιπα νοήματα το ίδιο θα συμβεί, όταν κλέβονται από τα πάθη. Και δεν πρέπει να φυλάγομε τους λογισμούς μας μόνο την ημέρα, αλλά και τη νύχτα, αγρυπνώντας. Γιατί μπορεί με την αισχρή και πονηρή φαντασία να χάσεις το πρόβατο. Και αυτό εννοούν τα λόγια του αγίου Ιακώβ: «Δεν σου έφερα πρόβατο σκοτωμένο από θηρία. Εγώ αναπλήρωνα τα κλεμμένα της ημέρας και τα κλεμμένα της νύχτας. Και κατάντησα να με καίει ο ήλιος την ημέρα και να υποφέρω την παγωνιά της νύχτας. Κι έφευγε ο ύπνος από τα μάτια μου». Αν τώρα από τον πολύ κόπο έρθει ακηδία, τότε ας πάμε λίγο στην πέτρα της θείας γνώσεως, ας πάρομε την άρπα κι ας χτυπήσομε με τις αρετές τις χορδές της γνώσεως. Ας βοσκήσομε πάλι τα πρόβατα κάτω από το όρος Σινά, για να μας καλέσει κι εμάς ο Θεός των πατέρων μας από τη βάτο και να μας αποκαλύψει τη γνώση των υπερφυσικών Του ενεργειών.

17. Τη λογική φύση που θανατώθηκε από την κακία, την ανασταίνει ο Χριστός με τη θεωρία της αιωνιότητας. Και ο Πατέρας Του, την ψυχή που πέθανε το θάνατο του Χριστού, την ανασταίνει δια μέσου της γνώσεως Του. Και αυτό εννοεί ο Παύλος, λέγοντας• «Αν έχομε πεθάνει μαζί με το Χριστό, πιστεύομε ότι και θα ζήσομε μαζί Του».

18. Όταν ο νους ξεντυθεί τον παλαιό άνθρωπο και ντυθεί τον άνθρωπο της χάρης, τότε θα δει και την κατάσταση του κατά τον καιρό της προσευχής όμοια με σάπφειρο ή με ουράνιο χρώμα. Αυτή την κατάσταση την ονομάζει η Γραφή «τόπο Θεού» που τον είδαν οι πρεσβύτεροι πάνω στο όρος Σινά.

19. Οι ακάθαρτοι δαίμονες, άλλοι πειράζουν τον άνθρωπο ως άνθρωπο• άλλοι τον πειράζουν σαν άλογο ζώο. Οι πρώτοι έρχονται και μας βάζουν σκέψεις κενοδοξίας ή υπερηφάνειας ή φθόνου ή κατηγορίας, οι οποίες δεν ενοχλούν τα ζώα. Ενώ οι δεύτεροι μας κινούν παρά φύση το θυμό και την επιθυμία. Αυτά τα πάθη είναι κοινά σ' εμάς και τ' άλογα ζώα και τα καλύπτει η λογική φύση μας. Γι' αυτό λέει το Άγιο Πνεύμα προς τους λογισμούς που συμβαίνουν στους ανθρώπους• «Εγώ είπα, είστε θεοί και όλοι σας γιοι του Υψίστου• εσείς πεθαίνετε σαν άνθρωποι και πέφτετε σαν ένας από τους άρχοντες». Προς τους λογισμούς που κινούνται παράλογα τι λέει; «Μη γίνεστε σαν το άλογο και τον ημίονο, που δεν έχουν καμιά σύνεση. Με γκέμια και χαλινάρι θα σφίξεις τα σαγόνια αυτών που δε σε πλησιάζουν». Αν τώρα η ψυχή που αμαρτάνει πρέπει να πεθάνει, φανερό είναι ότι οι άνθρωποι ως άνθρωποι πεθαίνουν και από ανθρώπους θάβονται, ενώ οι άλογοι, όταν θανατωθούν, δηλ. καταπέσουν, θα φαγωθούν από γύπες και κοράκια. Τα νεογέννητα αυτών, άλλα επικαλούνται τον Κύριο, άλλα ανακατώνονται μέσα στο αίμα των πτωμάτων. Εκείνος που έχει αυτιά για να ακούει, ας ακούει.

20. Όταν ο εχθρός σε πλησιάσει και σε πληγώσει και θέλεις, όπως λέει η Γραφή, να γυρίσεις το μαχαίρι στην καρδιά του, κάνε ως εξής• ανάλυσε μέσα σου το λογισμό που σου υπέβαλε, ποιος είναι, από τι αποτελείται και ποιο είναι εκείνο το σημείο που στεναχωρεί περισσότερο τον νου. Και εξηγούμαι. Ας υποθέσομε ότι σου ήρθε λογισμός φιλαργυρίας. Διαίρεσε αυτόν το λογισμό σε τέσσερα μέρη: στο νου που δέχτηκε το λογισμό, στην έννοια του χρυσού, στον ίδιο το χρυσό και στο φιλάργυρο πάθος. Και τότε ρώτησε: Ποιο απ' όλα αυτά είναι αμαρτία; Ο νους; Μα αυτός είναι εικόνα του Θεού. Η έννοια του χρυσού; Κανείς που έχει νου δε θα πει τέτοιο πράγμα. Ο χρυσός; Και τότε γιατί έγινε; Έπεται λοιπόν ότι αιτία της αμαρτίας είναι το φιλάργυρο πάθος, το οποίο στην ουσία του δεν υπάρχει, ούτε έννοια πράγματος είναι, αλλά είναι μια μισάνθρωπη ηδονή που γεννιέται από το αυτεξούσιο και αναγκάζει το νου να κάνει κακή χρήση των κτισμάτων του Θεού• την ηδονή αυτή ο νόμος του Θεού προστάζει να την αποκόπτομε. Και με την έρευνά σου αυτή θα καταστραφεί ο λογισμός, καθώς θα αναλύεται στη θεωρητική του βάση, αλλά θα φύγει από σένα και το δαιμόνιο, αφού θα υψωθεί η διάνοιά σου από τη γνώση αυτή.
Αν δεν θέλεις να μεταχειριστείς το δικό του μαχαίρι εναντίον του και έχεις πόθο να τον καθυποτάξεις με τη δική σου σφεντόνα, τότε πάρε πέτρα μέσα από το τσομπάνικο σακούλι σου και εξέταζε τη θεωρία του λογισμού αυτού. Πως δηλαδή άγγελοι και δαίμονες πλησιάζουν το δικό μας κόσμο, ενώ εμείς δεν πλησιάζομε στους κόσμους τους; Γιατί ούτε τους αγγέλους μπορούμε να ενώσομε με το Θεό περισσότερο από ότι είναι ενωμένοι, ούτε τους δαίμονες θέλομε να τους κάνομε πιο ακάθαρτους απ' ό,τι είναι. Και πως ξέπεσε από τον ουρανό ο εωσφόρος που ανατέλλει το πρωί και τσακίστηκε στη γη; Αυτός θεώρησε τη θάλασσα σαν λεκάνη και τον τάρταρο της αβύσσου σαν αιχμάλωτο του• αναβράζει την άβυσσο όπως το φυσερό τη φωτιά στο χαλκουργείο, και ταράζει όλους, από την κακία του θέλοντας να εξουσιάζει τα πάντα. Η θεωρία αυτών των πραγμάτων πληγώνει πάρα πολύ το δαίμονα και τρέπει σε φυγή το στράτευμα του. Αλλά αυτά συμβαίνουν σ' εκείνους που έχουν ήρεμα καθαριστεί από τα πάθη τους και βλέπουν σ' ένα βαθμό τις αιτίες και τους λόγους των γεγονότων. Οι ακάθαρτοι όμως δεν γνωρίζουν τη θεωρία αυτή, ούτε και αν τη μάθουν από άλλους και τη λένε και την ξαναλένε θ' ακουστούν, εξαιτίας της σκόνης και του θορύβου που δημιουργείται από τα πάθη τους κατά τον πόλεμο των δαιμόνων. Γιατί πρέπει το στράτευμα των αλλοφύλων να ηρεμήσει, για να βγει μόνος ο Γολιάθ και να συμπλακεί με το Δαβίδ μας. Παρόμοια ας χρησιμοποιήσαμε και τη διαίρεση του πολέμου και την τακτική για όλους τους ακάθαρτους λογισμούς.

21. Όταν οι ακάθαρτοι λογισμοί φυγαδευτούν γρήγορα, ας αναζητήσομε την αιτία, από που δηλαδή προέρχεται αυτό. Ποιο από τα δύο συμβαίνει επειδή σπανίζει το αντικείμενο του ακάθαρτου λογισμού και είναι δύσκολο να προμηθευτούμε το υλικό, ή εξαιτίας της απάθειας μας δεν υπερίσχυσε ο εχθρός; Παράδειγμα• αν κανένας αναχωρητής βάλει στο νου του να γίνει επίσκοπος, δεν φαντάζεται πολύ καιρό αυτόν το λογισμό (γιατί είναι απραγματοποίητος), και είναι φανερό ότι συμβαίνει το πρώτο. Αν όμως κάποιος γίνει επίσκοπος μίας τυχαίας πόλεως και εξακολουθεί να σκέφτεται όπως πριν, αυτός είναι μακάριος για την απάθεια του. Αν εξετάσομε και για τους άλλους λογισμούς, θα δούμε ότι ο τρόπος αυτός έχει όμοια εφαρμογή. Αυτά είναι ανάγκη να τα γνωρίζομε, για να έχομε προθυμία και δύναμη• για να ξέρομε αν διαπεράσαμε τον Ιορδάνη και είμαστε κοντά στις φοινικιές ή μήπως είμαστε ακόμα στην έρημο και μας χτυπούν οι αλλόφυλοι.
Πολύ πανούργος μου φαίνεται ο δαίμονας της φιλαργυρίας και δεινός στο να εξαπατά τους ανθρώπους. Όταν από την τέλεια απάρνηση του κόσμου (εκ μέρους του μοναχού) βρεθεί στα στενά, υποκρίνεται αμέσως τον οικονόμο και φίλο των φτωχών υποδέχεται με τη γνησιότερη φιλοξενία τους ξένους, που ποτέ δεν τον επισκέπτονται, στέλνει βοήθεια σε άλλους που έχουν ανάγκη, επισκέπτεται τις φυλακές της πόλεως και εξαγοράζει δήθεν εκείνους που πουλήθηκαν ως δούλοι• υποδεικνύει επίσης την προσκόλληση σε πλούσιες γυναίκες. Άλλους πάλι τους συμβουλεύει να υποταχθούν σε κάποιους που έχουν γεμάτο πουγγί. Και έτσι αφού εξαπατήσει λίγο-λίγο την ψυχή, την τυλίγει με τους λογισμούς της φιλαργυρίας και την παραδίνει στον δαίμονα της κενοδοξίας. Αυτός φέρνει τότε στο νου ένα πλήθος ανθρώπων που δοξάζουν τον Κύριο για τα καλά αυτά έργα που (κατά φαντασία) έγιναν, και μετά από λίγο του παρουσιάζει και άλλους να συνομιλούν ότι πρέπει αυτός να δεχτεί την ιεροσύνη. Του προμαντεύει ότι αυτός που είναι ιερέας θα πεθάνει και δεν θα ξεφύγει τον θάνατο ό,τι και να κάνει. Κι έτσι ο ταλαίπωρος νους αφού δεθεί μέσα σε τέτοιους λογισμούς, φιλονικεί μ' εκείνους που δεν τον παραδέχονται• ενώ σ' εκείνους που τον παραδέχονται, χαρίζει δώρα με προθυμία και τους δέχεται με ευγνωμοσύνη. Μερικούς άλλους που διαφωνούν, τους παραδίνει στους δικαστές και παραγγέλλει να εξοριστούν από την πόλη. Όταν λοιπόν μπουν και αρχίσουν να στριφογυρίζουν στο μυαλό του όλοι αυτοί οι λογισμοί, ευθύς παρουσιάζεται ο δαίμονας της υπερηφάνειας, ο οποίος στέλνει εναντίον του αστραπές συνεχείς στον αέρα του κελιού και φτερωτά θηρία και τελευταία προξενεί στέρηση του λογικού. Εμείς όμως αφού παρακαλέσομε να λείψουν και να χαθούν αυτοί οι λογισμοί, ας ζήσομε φτωχικά με ευχαριστία. Γιατί τίποτε δε φέραμε στον κόσμο κι είναι φανερό ότι ούτε να πάρομε τίποτε μαζί μας μπορούμε. Κι όταν έχομε τροφή και σκεπάσματα, σ' αυτά ας αρκεστούμε• κι ας θυμόμαστε τον Παύλο που λέει• «Ρίζα όλων των κακών είναι η φιλαργυρία».

22. Όλοι οι ακάθαρτοι λογισμοί όταν πολυκαιρίσουν εξαιτίας των παθών μέσα μας, ρίχνουν το νου στην καταστροφή και τον αφανισμό. Όπως η σκέψη του ψωμιού πολυκαιρίζει μέσα στο μυαλό του πεινασμένου λόγω της πείνας του και η σκέψη του νερού στον διψασμένο λόγω της δίψας του, έτσι και οι σκέψεις των χρημάτων η των αισχρών λογισμών που γεννιούνται από τα φαγητά, χρονίζουν στο μυαλό του άνθρωπου εξαιτίας της εμπάθειας του. Το ίδιο συμβαίνει και όσον αφορά στις σκέψεις της κενοδοξίας και τις διάφορες άλλες. Και δεν είναι δυνατόν όταν ο νους πνίγεται μέσα σε εμπαθείς σκέψεις, να παρασταθεί ενώπιον του Θεού και να στεφανωθεί με το στεφάνι της δικαιοσύνης. Γιατί από αυτούς τους λογισμούς παρασυρμένος ο τρισάθλιος νους, παραιτήθηκε από το δείπνο της γνώσεως του Θεού, όπως εκείνος που αναφέρεται στα Ευαγγέλια. Και πάλι εκείνος που δέθηκε χέρια και πόδια και ρίχτηκε στο σκότος το εξώτερο, από τέτοιους λογισμούς είχε υφασμένο το ένδυμά του• και γι' αυτό εκείνος ο Βασιλιάς που τον κάλεσε, έκρινε ότι δεν ήταν άξιος να γίνει δεκτός στο γάμο. Λοιπόν, ένδυμα γάμου είναι η απάθεια της ψυχής, η οποία αρνήθηκε τις κοσμικές επιθυμίες. Ποια είναι τώρα η αιτία από την οποία τα νοήματα των αισθητών πραγμάτων, όταν πολυκαιρίσουν, διαφθείρουν την πνευματική γνώση, το έχομε πει στα κεφάλαια περί προσευχής.

23. Από τους δαίμονες που αντιστέκονται στην πρακτική άσκηση των αρετών, τρεις είναι αρχηγοί, τους οποίους ακολουθεί η στρατιά των αλλοφύλων, δηλ. των δαιμόνων και αυτοί οι τρεις, πρώτοι κάνουν πόλεμο και με ακάθαρτους λογισμούς διεγείρουν την ψυχή στην κακία. Αυτοί είναι οι δαίμονες της γαστριμαργίας, της φιλαργυρίας και της φιλοδοξίας. Αν λοιπόν επιθυμείς καθαρή προσευχή, κράτησε το θυμό. Και αν αγαπάς τη σωφροσύνη, κράτησε την κοιλιά σου και μην της δώσεις ψωμί μέχρι τον τέλειο χορτασμό και βασάνιζέ την με τη δίψα. Αγρύπνα στην προσευχή και διώξε μακριά σου τη μνησικακία. Λόγια του Αγίου Πνεύματος να μη λείπουν από το στόμα σου, και κτύπα τις πόρτες των Γραφών με τα χέρια των αρετών. Τότε θα ανατείλει η απάθεια της καρδιάς και θα δεις το νου σου στην προσευχή σου σαν αστέρι, δηλαδή γεμάτον από θείο φως.


Μερικά από τα νηπτικά κεφάλαια του Ευάγριου

1. Ο μοναχός πρέπει να ζει πάντοτε σαν να πρόκειται αύριο να πεθάνει. Και πάλι να μεταχειρίζεται το σώμα σαν να έχει να ζήσει πολλά χρόνια. Γιατί το πρώτο απομακρύνει την ακηδία και τον κάνει προθυμότερο, ενώ το δεύτερο φυλάει σωστό και ακέραιο το σώμα και διατηρεί ισορροπημένη την εγκράτεια.
2. Εκείνος που πλησίασε και άγγιξε τη θεία γνώση και απολαμβάνει την ηδονή που προέρχεται από αυτή, δεν θα πεισθεί ποτέ στον δαίμονα της κενοδοξίας, και αν του προσφέρει όλες τις ηδονές του κόσμου. Γιατί τι μεγαλύτερο μπορεί να του υποσχεθεί από την πνευματική θεωρία; Όσο όμως δεν έχομε γευτεί την πνευματική γνώση, ας εργαζόμαστε πρόθυμα την πρακτική αρετή, και με αυτό δείχνομε στο Θεό, ότι όλα τα κάνομε για να Τον γνωρίσομε.
3. Ανάγκη να εκθέσομε και τους δρόμους που ακολούθησαν εκείνοι οι μοναχοί που πρόκοψαν και να τείνομε σ' αυτούς τους δρόμους. Γιατί πολλά καλά έπραξαν και είπαν, μεταξύ των οποίων και τούτο που λέει κάποιος από αυτούς: ότι η σκληρότερη και ισορροπημένη δίαιτα, όταν ενωθεί με την αγάπη, φέρνει γρηγορότερα το μοναχό στο λιμάνι της απάθειας.
4. Πήγα κάποτε το καταμεσήμερο στον άγιο Μακάριο και επειδή καιγόμουν από τη δίψα, ζήτησα νερό να πιώ. Αυτός μου είπε: «Αρκέσου στη σκιά, γιατί πολλοί αυτή τη στιγμή βρίσκονται σε οδοιπορία η πλέουν στη θάλασσα και στερούνται και τη σκιά». Κατόπιν, καθώς συζητούσαμε για την εγκράτεια, μου είπε: «Έχε θάρρος παιδί μου• γιατί εγώ είκοσι χρόνια τώρα, ούτε το ψωμί, ούτε το νερό, ούτε τον ύπνο χόρτασα, αλλά το ψωμί μου το έτρωγα με το ζύγι, το νερό το έπινα με το μέτρο, και όσο για ύπνο, ακουμπούσα λίγο στον τοίχο και κοιμόμουν λίγο στα κλεφτά.»
5. Το νου που περιπλανιέται τον σταματά η ανάγνωση, η αγρυπνία και η προσευχή. Την επιθυμία όταν ανάβει, την μαραίνει πείνα και κόπος και αποτράβηγμα από τους ανθρώπους. Το φρενιασμένο θυμό τον καταπαύει η ψαλμωδία, η μακροθυμία και το έλεος. Τα υπερβολικά και παράκαιρα είναι λιγόκαιρα- βλάπτουν μάλλον και δεν ωφελούν.

ΠΗΓΗ :http://www.egolpion.com/evagrios_diakrisis.el.aspx

Read more:
http://www.egolpion.com/evagrios_diakrisis.el.aspx#ixzz3l7zDmXCv